10.5. / Κωνσταντίνος Παρθένης

Υπήρξε διακεκριμένος ζωγράφος, γεννημένος στην Αλεξάνδρεια στις 10 Μαΐου 1878, ο Ελληνοαιγύπτιος Κωνσταντίνος Παρθένης / Konstantinos Parthenis που έσπασε την ελληνική ακαδημαϊκή παράδοση του 19ου αιώνα και εισήγαγε μοντέρνα στοιχεία μαζί με παραδοσιακά θέματα, όπως η μορφή του Χριστού, στην τέχνη του.
Ο Παρθένης αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μορφές της νεοελληνικής τέχνης, τόσο για το έργο του όσο και για την προσφορά του στη διδασκαλία. Στη ζωγραφική του, που περιλαμβάνει θρησκευτικά θέματα, τοπία, μυθολογικές και αλληγορικές σκηνές, προσωπογραφίες και νεκρές φύσεις, αντλώντας τις εμπνεύσεις του από την αρχαία και τη βυζαντινή τέχνη αλλά και από τα νεότερα ρεύματα – τον ιμπρεσιονισμό και τον μεταϊμπρεσιονισμό, το συμβολισμό και την Art Nouveau – διαμόρφωσε ένα εντελώς ιδιαίτερο και προσωπικό ύφος, με το οποίο μετέφερε σε εικόνες τις ιδέες και τα οράματά του, ανοίγοντας το δρόμο για την ανανέωση της ελληνικής τέχνης.
Οι πληροφορίες για τη ζωή και τις σπουδές του είναι ποικίλες και αλληλοσυγκρουόμενες. Πήρε πιθανότατα τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής στην Αίγυπτο την περίοδο 1894-1895, από τον γερμανό καλλιτέχνη Karl Wilhelm Diefenbach και το 1895/1896 πήγε στη Βιέννη, όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών (1897-1903) και στο Ωδείο.
Ο Παρθένης ανήκε στην καλλιτεχνική ομάδα «Humanitas» που ιδρύθηκε το 1897 από τον Diefenbach στο «Himmelhof» στο Ober Sankt Veit και έγινε ο πυρήνας του πρώιμου εναλλακτικού κινήματος ή της μεταρρύθμισης της ζωής. Η πρώτη του ατομική έκθεση έγινε στο Boehm Künstlerhaus το 1899.
Μετά τις σπουδές του στη Βιέννη, μετακόμισε στο Παρίσι το 1903 και στη συνέχεια έζησε στην Ελλάδα, όπου εργάστηκε ως αγιογράφος. Το 1907 αγιογράφησε την εκκλησία του Γεωργίου στη Βιέννη. Δραστηριοποιήθηκε ως αγιογράφος βαθιάς θρησκευτικότητας αλλά και χαρακτηρίστηκε από ένα κλάσμα σε σχέση με την παραδοσιακή αγιογραφία. Μετά τη συμμετοχή του στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1938, η ιταλική κυβέρνηση απέκτησε ένα από τα έργα του.
Το 1929, με προεδρικό διάταγμα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, του οποίου υπήρξε στενός φίλος, διορίστηκε καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, αφού είχε προηγηθεί μια αποτυχημένη προσπάθεια εκλογής το 1923. Στη Σχολή δίδαξε ως το 1947, οπότε και παραιτήθηκε. Για ένα διάστημα εξακολούθησε να διδάσκει στο εργαστήριό του, από το 1948 όμως κλείστηκε στον εαυτό του και σταμάτησε να έχει ουσιαστική επαφή με τον κόσμο.
Η αποχώρησή του από τη Σχολή και μια μακροχρόνια διένεξη με το Δήμο της Αθήνας για μία παραγγελία δώδεκα πινάκων από το 1940, που τελικά δεν παραδόθηκαν, επέτειναν την απομόνωσή του.
Το 1954 του απενεμήθη το παράσημο του Ταξιάρχη του Βασιλέως Γεωργίου Α’ και το 1965 το παράσημο του Χρυσού Ταξιάρχη του Φοίνικος, ενώ το 1966 οι μαθητές του οργάνωσαν στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο έκθεση έργων του από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, στην οποία όμως ο ίδιος δεν παρέστη.
Προς το τέλος της ζωής του, ο Παρθένης έπαθε παράλυση και σταμάτησε κάθε δραστηριότητα. Πέθανε στις 25 Ιουλίου 1967.
-------
Photo: A.KATSIOULA, από την έκθεση του 2022 “Κωνσταντίνος Παρθένης, η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του” στο Κεντρικό Κτήριο της Εθνικής Πινακοθήκης της Ελλάδας.