Lynette Yiadom-Boakye: Η χαρισματική Βρετανίδα καλλιτέχνις με καταγωγή από την Γκάνα «φτιάχνει» αινιγματικές ελαιογραφίες φανταστικών προσώπων
Ακούστε το podcast κάνοντας κλικ επάνω ή δείτε το videocast στο YouTube κάτω
Πρόσωπα οικεία, όσο και μυστηριώδη, ανθρώπινες φιγούρες που κινούνται έξω από τα πλαίσια, βρίσκονται πάντα κοντά μας αλλά εκτός συγκεκριμένου χρόνου ή τόπου. Μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «Lynette Yiadom-Boakye: Fly In League With The Night» στην ναυαρχίδα της βρετανικής πινακοθήκης, Tate Britain -η πρώτη αφιερωμένη σε μαύρη Βρετανή γυναίκα δημιουργό- με περισσότερα από 70 έργα που συνδυάζονται με υπέροχους ποιητικούς τίτλους, φέρνει στο κοινό υπέροχους χαρακτήρες, καλώντας μαςνα προβάλουμε τις δικές μας ερμηνείες και να θέσουμε προς διερεύνηση σημαντικά ζητήματα ταυτότητας και αναπαράστασης. Τα καταπληκτικάπορτρέτα με τα φανταστικά θέματα, είναι ζωγραφισμένα ωμά, εικονιστικά, σε απαλά, «σιωπηλά» χρώματα. Η δουλειά της 46χρονης δημιουργού, συμβάλλει θετικά στην αναγέννηση της ζωγραφικής της Μαύρης φιγούρας.
Πορτρέτα, πολλά πορτρέτα!… Ήδη στην Ελλάδα με το που μπήκε ο νέος χρόνος, ξαφνικά όλοι αναρωτιούνται ποια ακριβώς θα είναι η ημερομηνία των επικείμενων εκλογών. Εμείς εδώ στο Λονδίνο πάλι δεχόμαστε απολογιστικά μέιλ πολιτικών προσώπων που ενώ μας κάνουν την τιμή να μας θυμούνται μόνο όταν πλησιάζει η εκλογική διαδικασία μας προτρέπουν να μην ξεχάσουμε, είτε να μπούμε στις απαραίτητες διαδικασίες για να ψηφίσουμε εδώ (χωρίς σταυρό), είτε να ταξιδέψουμε στα πάτρια για να τους δώσουμε την μοναδική αλλά πολύτιμη ψήφο μας (με σταυρό όμως εκεί).
Πορτρέτα, πολλά πορτρέτα άρχισαν να έρχονται με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο τώρα πια… Θυμάμαι τις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις που γέμιζε η Αθήνα η κάθε γωνιά, η κάθε κολώνα, με αφίσες υποψήφιων, και με γιγαντοαφίσες στα πλευρά και στις ταράτσες των κτιρίων αποδίδοντας τα δυναμικά πορτρέτα του ηγέτη κάθε παράταξης.
Ασε πια τα Α4 πορτρέτα και φυλλάδια πουγέμιζαν τα γραμματοκιβώτια και φυσικά στοιβάζονταν και πετάγονταν στις εισόδους των πολυκατοικιών μας. Μα, όπου κι αν πήγαινες, σε όποια εκδήλωση ή φιλική συντροφιά κάποιος υπήρχε να σε φορτώσει με το άχρηστο υλικό της προπαγάνδας του και στο τέλος να ακούσεις από ευγένεια όλα τα ανούσια.
Πορτρέτα! Ναι πορτρέτα που όλοι μα όλοι οι υποψήφιοι (που μοιάζουν όλοι μεταξύ τους τόσο πολύ) μάς προτρέπουν και θέλουν να τους κοιτάξουμε στα μάτια… Χρόνια τώρα… καθώς όλοι τους μα όλοι τους μας κοιτούν κι αυτοί βαθιά στα μάτια και με το χέρι στην καρδιά τους -τι ειρωνεία αλήθεια- πως “δεν μας λένε ποτέ ψέματα!”…
Ιστορικά πάντως στην παγκόσμια πολιτική σκηνή τα πορτρέτα των ηγετών σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται συχνά ως σύμβολο του κράτους.
Στις περισσότερες χώρες, είναι σύνηθες πρωτόκολλο να εμφανίζεται ένα πορτρέτο του αρχηγού του κράτους σε σημαντικά κυβερνητικά κτίρια. Εδώ στο Λονδίνο και στην Βρετανία γενικότερα το πορτρέτο της πρόσφατα εκλιπούσης Βασίλισσας Ελισάβετ υπάρχουν και τα συναντάς ακόμα σε κτίρια, βιβλιοθήκες, καταστήματα, αντικείμενα κλπ. Είναι κι αυτό ένα καταπληκτικό δείγμα το πως εκμεταλλεύονται εμπορικά το brand name!
Η υπερβολική χρήση του πορτρέτου ενός ηγέτη, όμως, όπως παράδειγμα συνέβη με τον Ιωσήφ Στάλιν, τον Αδόλφο Χίτλερ ή τον Μάο Τσε Τουνγκ, μπορεί να είναι ενδεικτική μιας περίεργης “επιβεβλημένης λατρείας” της προσωπικότητας τους.
Αλλά ας το δούμε από την κανονική του πλευρά. Το πορτρέτο είναι ένας πίνακας ζωγραφικής, φωτογραφίας, γλυπτικής ή μιας άλλης καλλιτεχνικής αναπαράστασης ενός προσώπου, στην οποία κυριαρχούν το πρόσωπο και οι εκφράσεις του. Η πρόθεση της δημιουργίας του πορτρέτου είναι να εμφανιστεί η ομοιότητα, η προσωπικότητα, ακόμη και η διάθεση του ατόμου που απεικονίζεται.
Για το λόγο αυτό, στη φωτογραφία ένα πορτρέτο δεν είναι γενικά ένα στιγμιότυπο, αλλά μια συνθετική εικόνα ενός ατόμου σε ακίνητη θέση. Ένα πορτρέτο δείχνει συχνά ένα άτομο να κοιτάζει απευθείας τον ζωγράφο ή τον φωτογράφο, προκειμένου να εμπλακεί συναισθηματικά με τον καλύτερο τρόπο θεματικά με τον θεατή.
Ας αφήσουμε κατά μέρος τα φωτογραφικά και άλλα πορτρέτα, ας μην μπλέξουμε με υποψήφιους και εκλογές και ας επικεντρωθούμε στη ζωγραφική και τα πορτρέτα.
Η ζωγραφική από μόνη της είναι μια γλώσσα, ένα ισχυρό μέσο επικοινωνίας τις περισσότερες φορές πέρα από τα λόγια. Οι πίνακες αφηγούνται ιστορίες, ψυχογραφούν ανθρώπους, αποτυπώνουν παραστατικά γεγονότα και ζωές και κρατούν μέσα τους τις λέξεις να αιωρούνται στον χρόνο.
Χρώμα, σύνθεση, πόζες, χειρονομίες, φως, σκιές, τεχνοτροπίες. Κάθε εικαστική δημιουργία βάζει το λιθαράκι της στον μακρύ δρόμο της Ιστορίας της ζωγραφικής και κατά προέκταση της Τέχνης.
Το κάθε έργο ουσιαστικά μεταφράζει την ίδια την ζωή και επιτρέπει στην «πραγματικότητα» τού δημιουργού να αποτυπωθεί στους καμβάδες. Ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με τις εικόνες και ο νους μέσα από το βλέμμα προσπαθεί να βγάλει νόημα, να συνθέσει το σενάριο του ζωγράφου, να επικοινωνήσει μαζί του πέρα και έξω από την προφορική γλώσσα.
Υπάρχουν δημιουργοί που πρωτοπορούν και βρίσκουν τους τρόπους να δημιουργούν εικόνες που φαντάζουν απτές αλλά συγχρόνως ταξιδεύουν πέρα από την φαντασία. Βυθίζεται ο θεατής μέσα σε έργα όπου ο χρόνος σταματά και ο τόπος είναι το παντού γύρω μας και μακριά μας.
Είναι εκπληκτική! Ετσι ακριβώς είναι οι φιγούρες στους πίνακες της Lynette Yiadom-Boakye (1977), χαρακτήρες που φαντάζουν τόσο οικείοι και συνάμα μυστηριώδεις και αινιγματικοί που ακροβατούν αρμονικά και διαχρονικά ανάμεσα στο τώρα και το πουθενά.
Κάθε ένα από τα έργα της δημιουργείται από ένα σύνθετο αρχείο πραγματικών εικόνων και βέβαια χρησιμοποιεί την δική της αδάμαστη φαντασία, δημιουργώντας καίρια ερωτήματα ταυτότητας. Οι πίνακες της δημιουργούνται αυθόρμητα και με οδηγό το ένστικτό της, αποκαλύπτοντας τις φιγούρες της με εκφραστικές, κοντές πινελιές και μια ξεχωριστή παλέτα σκούρων, δραματικών τόνων σε αντίθεση με τις λάμψεις της φωτεινότητας. Ζωγραφίζει μόνο πορτρέτα, καθημερινούς ανθρώπους της διπλανής πόρτας, αφαιρώντας από πάνω τους τα σημάδια που θα αποκαλύψουν μια χρονική εποχή. Θέλει οι φιγούρες της να φαίνονται πως υπάρχουν εκτός συγκεκριμένου χρόνου ή τόπου, καλώντας τους θεατές να προβάλουν σ’ αυτές τις δικές τους αφηγήσεις, αναμνήσεις και ερμηνείες.
Η Lynette γεννήθηκε στο Λονδίνο την πρωτεύουσα του Ηνωμένου Βασιλείου όπου εξακολουθεί ως σήμερα να ζει και να εργάζεται. Οι γονείς της μετανάστες από την Γκάνα εργάστηκαν ως νοσοκόμοι στο Εθνικό Σύστημα Υγείας μετά τον ερχομό τους στην Μεγάλη Βρετανία. Η Yiadom-Boakye παρακολούθησε μαθήματα τέχνης στο Central St Martins College of Art and Design, και στο Falmouth College of Art από το οποίο αποφοίτησε το 2000 και ολοκλήρωσε της σπουδές της με το πτυχίο της από τα Royal Academy Schools το 2003.
Το 2010, το έργο της αναγνωρίστηκε από τον Okwui Enwezor (1963-2019)! Πρόκειται για τον διάσημο Νιγηριανό επιμελητή εκθέσεων, κριτικό τέχνης, συγγραφέα, ποιητή και εκπαιδευτικό με ειδικότητα στην Ιστορία της Τέχνης, ο οποίος έζησε στη Νέα Υόρκη και στο Μόναχο. Το 2014, μάλιστα κατατάχθηκε 24ος στη λίστα ArtReview των 100 πιο ισχυρών ανθρώπων του Κόσμου της Τέχνης.
Εκείνος λοιπόν, ήταν που διέκρινε την ανεπανάληπτη αίσθηση που αποπνέουν οι αινιγματικές φιγούρες που ταξιδεύουν στους διαχρονικούς κόσμους μέσα στους πίνακές της, και της οργανώνει μια πρώτη έκθεση στο Studio Museum του Χάρλεμ στην Μητρόπολη των ΗΠΑ.
Αμέσως γίνεται γνωστή για τα πορτρέτα της, τις καταπληκτικές ελαιογραφίες με τα φανταστικά θέματα, τα ζωγραφισμένα ωμά, εικονιστικά, σε απαλά, «σιωπηλά» χρώματα. Η δουλειά της συμβάλλει θετικά στην αναγέννηση της ζωγραφικής της Μαύρης φιγούρας.
Με την δυναμική της ως ζωγράφος, η Yiadom-Boakye έχει διδάξει στο Ruskin School of Art και στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου είναι καθηγήτρια για το πρόγραμμα Master in Fine Arts. Η επιρροή της ως καλλιτέχνης αναγνωρίστηκε στο Powerlist του 2019 και στη συνέχεια μάλιστα κατατάχθηκε στους 10 κορυφαίους από πιο σημαντικούς ανθρώπους της αφρικανικής ή της αφρικανικής-καραϊβικής κληρονομιάς στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2020.
Εκτός από εικαστική δημιουργός η Yiadom-Boakye είναι και ταλαντούχα συγγραφέας, που με τρόπο ασυνήθιστο περιγράφει τον εαυτό της και ψυχογραφείται στα διηγήματα και ποιήματά της τα οποία συχνά συνοδεύουν τις δημιουργίες της στους καταλόγους των εκθέσεών της. Οι συνομιλίες των έργων με την γραφή της εξηγείται από την ίδια, καθώς επισημαίνει πως γράφει για τα πράγματα που δεν ζωγραφίζει και ζωγραφίζει όλα τα πράγματα για τα οποία δεν γράφει. Και βέβαια, όλοι οι πίνακές της έχουν ποιητικά καλλιτεχνικά ονόματα.
Από τις 24 του περασμένου Νοέμβρη οι πόρτες και οι αίθουσες στην μεγάλη πινακοθήκη Tate Britain στο Μίλμπανκ του Λονδίνου, ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Βρετανίας που θεωρείται η επιτομή της βρετανικής τέχνης και ναυαρχίδα του δικτύου πινακοθηκών Tate στην Αγγλία, άνοιξαν ξανά για το κοινό με μια μεγάλη παρουσίαση της αριστουργηματικής δημιουργού.
Η μεγάλη αναδρομική έκθεση που διοργανώνει η πινακοθήκη με τίτλο «Lynette Yiadom-Boakye: Fly In League With The Night» -διάρκεια μέχρι τις 26 Φεβρουαρίου- τιμάται η εκπληκτική καριέρα της χαρισματικής Βρετανίδας εικονογράφου. Παρουσιάστηκε αρχικά ξανά στις αίθουσες της Tate Britain το 2020, αλλά διεκόπη λόγω του εθνικού lockdown. Οι επισκέπτες λοιπόν του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν μια καταπληκτική ευκαιρία να δουν και να ξαναδούν την έκθεση, μετά από μια επιτυχημένη ευρωπαϊκή περιοδεία.
Συγκεντρώθηκαν και παρουσιάζονται περίπου 80 έργα ερευνώντας εκτενώς την καριέρα του καλλιτέχνη μέχρι σήμερα.
Μελετώντας την εξέλιξη της μοναδικής επίσημης γλώσσας της Yiadom-Boakye από το 2003 έως και σήμερα, η έκθεση περιλαμβάνει πρώιμους πίνακες όπως το «First», που δημιουργήθηκε ως τελική πτυχιακή εργασία στην Royal Academy το 2003, καθώς και τα πρόσφατα περισσότερο γνωστά έργα της, αλλά και νέες δημιουργίες που εκτίθενται για πρώτη φορά.
Βρέθηκα και απόλαυσα δύο φορές στις μεγάλες αίθουσες της Πινακοθήκης την πραγματικά εξαιρετική έκθεση της Βρετανίδας εικαστικού και κάθε φορά τα πορτρέτα και οι παρουσίες σε μαγεύουν.
Η χαρακτηριστική σκοτεινή παλέτα της δουλειάς της είναι γνωστή για τη δημιουργία ενός αισθήματος ακινησίας που συμβάλλει στη διαχρονική φύση των θεμάτων της. Τα πορτραίτα της με τα φανταστικά άτομα απεικονίζουν τους ανθρώπους να διαβάζουν, να χαλαρώνουν και να ξεκουράζονται σε παραδοσιακές πόζες.
Φέρνει στην απεικόνιση των θεμάτων της στοχαστικές εκφράσεις του προσώπου και χαλαρές χειρονομίες, καθιστώντας τη στάση και τη διάθεσή των «μοντέλων» της σχετική με την διάθεση των θεατών.
Οι κριτικοί απέδωσαν την αναγνώρισης και την επιτυχία του έργου της Yiadom-Boakye στην αξιοπιστία της. Η καλλιτέχνης προσπαθεί να αποτρέψει τη συσχέτιση των θεμάτων της με μια συγκεκριμένη δεκαετία ή γενικότερα χρόνο. Αυτό την οδηγεί σε επιλογές όπως να μην ζωγραφίζει παπούτσια στα θέματα της, καθώς τα υποδήματα χρησιμεύουν συχνά ως χρονική σφραγίδα.
Οι μορφές που είναι σε μαθήματα μπαλέτου, πίνουν σαμπάνια ή ένα φλιτζάνι τσάι, συνήθως βρίσκονται μπροστά σε αμφίσημα υπόβαθρα, που δημιουργούνται μέσα σε μονοχρωματικές σκοτεινές αποχρώσεις. Αυτά τα κρυπτικά αλλά συναισθηματικά σκηνικά θυμίζουν το έργο παλιών δασκάλων όπως ο Ντιέγο Βελάθκεθ (1599-1660) και ο Εντγκάρ Ντεγκά (1834-1917).
Η ιστορία της ζωγραφικής είναι σημαντική για την Yiadom-Boakye και η δουλειά της επιβεβαιώνει τη συνεχιζόμενη εξέλιξή της. Δουλεύει και παίρνει ιδέες από παλιά λευκώματα, από εικόνες και φωτογραφίες που συλλέγει, από την ίδια την ζωή και την πραγματικότητα που μας περιβάλει, αναζητώντας τις φιγούρες που χρειάζεται τραβώντας φωτογραφίες. Ολα αυτά στη συνέχεια συντίθενται στον καμβά. Αυτό της επιτρέπει και της δίνει την δυνατότητα να χτίσει φυσικά μια γλώσσα και μια πραγματικότητα με φυσικό τρόπο που επιτρέπει στο χρώμα και στις αινιγματικές φιγούρες της να ξεκινήσουν τις «συζητήσεις» με το κοινό.
Οταν στεκόμαστε αντιμέτωποι με τέτοιες εικόνες, ο νους μας προσπαθεί να βγάλει νόημα από κάθε λεπτή χειρονομία, από κάθε συναίσθημα στο βλέμμα, από κάθε κύρτωμα του κορμιού. Αρχίζεις να αναρωτιέσαι, ποιο να είναι αυτό το άτομο και τι του συνέβη μόλις; Ομως ανεξάρτητα από το σενάριο και την ιστορία που εκφράζει ο ζωγράφος στο έργο του, είναι τα σώματά μας που επικοινωνούν εκφραστικά και αισθαντικά πέρα και πίσω από κάθε προφορική γλώσσα αλλά και χρόνο.
Αφηγήσεις, μνήμες, ερμηνείες, απογυμνώνοντας τα σημαίνοντα με εκφραστικές σύντομες πινελιές. Πορτρέτα σε αυθόρμητες και ενστικτώδεις εκρήξεις, φιγούρες της διπλανής πόρτας γεμάτες πρωτόγνωρο μυστήριο. Μοναδικές ζωές αληθινά φανταστικών ανθρώπων!
** Πληροφορίες για την έκθεση «Lynette Yiadom-Boakye: Fly In League With The Night», στην Tate Britain, μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-britain/lynette-yiadom-boakye
** Photo: PARIS BRENTAS, A. KATSIOULA
Comments