William Blake (Ουίλιαμ Μπλέικ): Ποιητής, πολιτικός ακτιβιστής, ειρηνιστής, επαναστάτης
Το έργο και η ηρωική ιστορία τού οραματιστή, Βρετανού ζωγράφου, χαράκτη, ποιητή και τυπογράφου, ο οποίος αν και έζησε το τέλος του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου, κατάφερε να δώσει υπέροχες δραματικές απεικονίσεις, μαζί με τους τεράστιους προσωπικούς αγώνες του ενάντια σε πολιτικές τρομοκρατίας και καταπίεσης. Τα όνειρά και οι πολιτικές δεσμεύσεις του για ένα καλύτερο κόσμο με ισότητα και αλληλεγγύη, αποτυπώνονται με καινοτόμες τεχνικές στις δημιουργίες του. Όλες θαυμαστές πρωτοποριακές και επίκαιρες αν και στην εποχή του χλευάστηκε ως παράφρων και εκκεντρικός καλλιτέχνης. Απολαύσαμε το έργο του σε μια έκθεση στην Tate Britain πριν τρία χρόνια
Είναι ένας παγκόσμιος καλλιτέχνης – έμπνευση για εικαστικούς καλλιτέχνες, μουσικούς, ποιητές και ερμηνευτές σε όλο τον κόσμο, καθώς και για όλους όσους φιλοδοξούν τα ιδανικά της προσωπικής, πνευματικής και δημιουργικής ελευθερίας. Η ηρωική ιστορία του William Blake (28 Νοεμβρίου 1757 - 12 Αυγούστου 1827) έχει εμπνεύσει και αναζωογονήσει ολόκληρες γενιές: οι προσωπικοί του αγώνες σε μια εποχή πολιτικού τρόμου και καταπίεσης, η τεχνική του καινοτομία, το όραμα και η πολιτική του δέσμευση, είναι ιδιότητες που ίσως ποτέ δεν είναι πιο επίκαιρες από σήμερα.
Ο Blake ήταν Αγγλος ποιητής, ζωγράφος και χαράκτης. Κατά την διάρκεια της ζωής του το συναρπαστικό έργο του δεν αναγνωρίστηκε σε μεγάλο βαθμό, αλλά τώρα πλέον θεωρείται ηγετική μορφή στην ιστορία της ποίησης και των εικαστικών τεχνών της Ρομαντικής εποχής.
Ως εικαστικός καλλιτέχνης ο William Blake είχε μεγάλες φιλοδοξίες και πρότεινε τεράστιες τοιχογραφίες που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Ο καλλιτέχνης πρότεινε να εκτελεστούν ο “Nelson” και ο “Pitt” δύο πραγματικά καταπληκτικά σε έμπνευση έργα, σε ύψος 100 πόδια, ακολουθώντας την παράδοση των δασκάλων της Αναγέννησης όπως ο Μιχαήλ Άγγελος και ο Ραφαήλ. Ο Μπλέικ ήταν πεπεισμένος ότι «θα λάμβανε μια εθνική επιχορήγηση για να εκτελέσει αυτές τις δύο εικόνες σε μια κλίμακα που θα ήταν κατάλληλη για το μεγαλείο του έθνους».
Τα θέματα που επέλεξε όμως θεωρήθηκαν διφορούμενα. Αν και απεικονίζει μεγάλους Βρετανούς ήρωες της εποχής, κάθε φιγούρα εμφανίζεται ως να “καθοδηγείται” από ένα μοχθηρό βιβλικό εκδικητή, υπονοώντας βέβαια τη γεμάτη ελευθερία και αντιπολεμική πολιτική του Μπλέικ που ήθελε να το περνά εμφανέστατα στις δημιουργίες του.
Το 2002 ο Blake κατέλαβε τον αριθμό 38 στην λίστα της δημοσκόπησης του BBC για τους 100 Σπουδαιότερους Βρετανούς (100 Greatest Britons). Συχνά χαρακτηρίζεται ως «προφήτης» στην αγγλική ποίηση και σήμερα πλέον αναγνωρίζεται και τιμάται η μεγαλοφυΐα του. Χαίρει αναγνώρισης στην παγκόσμια λογοτεχνία αν και στην εποχή του χλευάστηκε ως παράφρων και εκκεντρικός καλλιτέχνης.
Ο Blake μεγάλωσε στο Σόχο στο Λονδίνο μέσα σε μια οικογένεια όχι πλούσια αλλά άνετη οικονομικά καθώς διατηρούσαν κατάστημα με κάλτσες και ανδρικό ρουχισμό. Οι γονείς του ενθάρρυναν το ενδιαφέρον του μικρού William για την τέχνη καθώς διέκριναν το ταλέντο του ανάμεσα στα πέντε παιδιά τους. Σε ηλικία μόλις 12 ετών ξεκίνησε να γράφει τα πρώτα του ποιήματα και στα 14 του μαθήτευσε κοντά στον James Basire (1730-1802) έναν πετυχημένο χαράκτη της εποχής.
Αργότερα (1779) σπουδάζει στην Βασιλική ακαδημία, όπου αναμενόταν να αντιγράφει συνεχώς κλασικά έργα ζωγραφικής και αγάλματα -όπως και οι άλλοι σπουδαστές- και να υιοθετήσει ένα επίσημο, διαδεδομένο στυλ το οποίο όμως απεχθανόταν και γρήγορα το ξεπέρασε και το άφησε πίσω του.
Δεν ήταν ένας εύκολος, συμβατικός άνθρωπος και καλλιτέχνης και από την αρχή της καριέρας του με τις ριζοσπαστικές του ιδέες δημιούργησε πολλές αντιπάθειες στην συντηρητική αγγλοσαξονική καθεστηκυία τάξη.
Το ελεύθερο πνεύμα του τον οδήγησε σε άλλους δρόμους και πειραματισμούς, πέρα από τα κλασικά πορτρέτα κατά παραγγελία που θα του έκαναν εύκολη την καθημερινότητα ως μια καλή πηγή εισοδήματος και με το ταλέντο του θα έλυνε κάθε οικονομικό του πρόβλημα.
Από το 1780 αρχίζει να παρουσιάζει δημόσια έργα του τα οποία εντυπωσιάζουν τον George Cumberland (1754-1848), έναν από τους ιδρυτές της εθνικής πινακοθήκης του Λονδίνου, ο οποίος γίνεται δια βίου φίλος του και υποστηρικτής του.
Το 1782 παντρεύεται την Catherine Boucher (1762-1831), ένα φτωχό και αναλφάβητο κορίτσι. Ο Blake με υπομονή και αγάπη την εκπαιδεύει, όχι μόνο στη γραφή και την ανάγνωση, αλλά και στη χαρακτική τέχνη. Η σχέση τους γίνεται βαθιά και συνεργάζονται αρμονικά ως δάσκαλος με μαθήτρια-βοηθός καθ όλη την διάρκεια της ζωής τους.
Την ίδια χρονιά γνωρίζεται με τον John Flaxman (1755-1826), γλύπτη και σχεδιαστή που έμελλε να γίνει προστάτης της τέχνης του. Με την χρηματική ενίσχυσή του εκδόθηκε η πρώτη συλλογή ποιημάτων του τα οποία είναι αποκαλυπτικά της ιδιοφυΐας του και της ιδιότυπης λυρικότητάς του.
Συνεχίζει να δημιουργεί στίχους σε όλη τη ζωή του. Αναμφισβήτητα ακόμα και σήμερα είναι επίκαιροι καθώς με περίσσιο ταλέντο δημιούργησε ποιήματα διαμαρτυρίας ενάντια στην κρατούσα τάξη, την κάθε μορφή εξουσίας, την θρησκεία αλλά και της εκβιομηχάνισης. Βρίσκει τρόπους για να δημοσιεύσει τα ποιήματα του υιοθετώντας μια πρωτότυπη τεχνική εκτύπωσης συνδυάζοντας την ιδιότητα του χαράκτη και ζωγράφου με αυτή του ποιητή. Εγραφε τους στίχους σε πλάκες χαλκού που με την βοήθεια μελανιού και χρωμάτων τύπωνε δημιουργώντας ολόκληρους τόμους. Βέβαια δημιούργησε και αρκετά εμπορικά χαρακτικά για βιοποριστικούς λόγους και να «χρηματοδοτεί» την τέχνη του πέραν των δωρεών από τους προστάτες του.
Ο Blake ως φύση επαναστάτης έτρεφε πολύ μεγάλες ελπίδες για τις ριζοσπαστικές αλλαγές στον κόσμο που θα έφερναν η Αμερικάνικη και Γαλλική Επανάσταση, όμως δυστυχώς έχασε τις ελπίδες του με την άνοδο του Ροβεσπιέρου που από επικεφαλής της παρισινής Κομμούνας έγινε συνώνυμος της Τρομοκρατίας και των μαζικών εκτελέσεων.
Μαχητής μέχρι το τέλος του, πάντα αγωνιζόταν για την ισότητα των ανθρώπων, την σεξουαλική ισότητα των φύλων αλλά και την ισότητα μέσα στον θεσμό του γάμου. Καταδίκαζε ανοιχτά και απερίφραστα την επιβεβλημένη από την συντηρητική κοινωνία «σεξουαλική αγνότητα» της γυναίκας και τον προκαθορισμένο από τις οικογένειες και τις τάξεις γάμο.
Οι αγγλοσάξονες με την ματαιοδοξία και τις αγκυλώσεις της εποχής δεν μπορούσαν να διακρίνουν και να αντέξουν το πνεύμα και τις αλήθειες που έφερνε η τέχνη του αντιρατσιστή, ειρηνιστή και ριζοσπάστη William Blake. Ακόμα και το υπέροχο ζωγραφικό του έργο δεν μπορούσε να το απολαύσει το κοινό και αυτό τον απογοήτευε.
Οι καινοτόμες μέθοδοι που χρησιμοποιεί, η θεματολογία του και το επαναστατικό του ύφος που φέρνει η ζωγραφική του απορρίπτεται από την αγγλική κοινωνία. Μόνο εκεί γύρω στην αλλαγή του 19ου αιώνα έρχεται μια μετριοπαθής αναγνώριση του ταλέντου του όμως δεν μπόρεσε να χωρέσει μέσα στο καλούπι που οι σύγχρονοι του κριτικοί θέλησαν να τον τοποθετήσουν.
Οσο πιο αλληγορικό και πνευματικό γινόταν το έργο του, τόσο μεγαλύτερη σύγχυση προκαλούσε στους θεατές. Αυτή η αντίδραση του κοινού δημιούργησε τεράστια πικρία στον καλλιτέχνη με αποκορύφωμα την καταστροφική έκθεση που πραγματοποίησε το 1809. Παρουσιάστηκε στο χώρο πάνω από το οικογενειακό εμπορικό κατάστημα τους στο Λονδίνο και την επισκέφτηκαν ελάχιστοι παίρνοντας χείριστες κριτικές με αποτέλεσμα να αποσυρθεί από αυτή του την καλλιτεχνική έκφραση και δραστηριότητα.
Προσελκύοντας λίγους επισκέπτες, η μόνη κριτική που περιέγραφε την έκθεση ήταν πικρή: “λίγες άθλιες εικόνες… μια μεγάλη ανοησία, ακατανόητη και εξωφρενική ματαιοδοξία, παρουσιάζοντας τους άγριους χρωματισμού, ενός διαταραγμένου μυαλού”.
Πριν περίπου τρία χρόνια απολαύσαμε το έργο του στην μεγάλη πινακοθήκη Tate Britain στο Μίλμπανκ του Λονδίνου. Με τίτλο το όνομά απέδωσε την οφειλόμενη τιμή στον ποιητή, χαράκτη και ζωγράφο. Ακουαρέλες, ζωγραφιές με λάδι και εκτυπώσεις κατάφεραν μέσα από την μεγαλύτερη έκθεση του έργου του τα τελευταία 20 χρόνια να αναδειχθεί το πρωτοποριακό πνεύμα του που κάνει τις δημιουργίες του να φαντάζουν το ίδιο επίκαιρες σήμερα στον 21ο αιώνα.
Φιλοξενήθηκαν και απολαύσαμε μερικά από τα πιο γνωστά έργα του, όπως το «Newton» (1795-1805) και το «Ghost of a Flea», (1819-20). Τα εμβληματικά έργα του «The Spiritual Form of Nelson Guiding Leviathan», (1805-9) και «The Spiritual Form of Pitt Guiding Behemoth», (1805) τα οποία μάλιστα ψηφιοποιηθήκαν και προβάλλονταν σε τεράστια διάσταση όπως τα είχε ονειρευτεί, ακριβώς όπως θα ήθελε να είναι στους τοίχους των γκαλερί ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Επίσης η Tate μπόρεσε και αναδημιούργησε ένα δωμάτιο όπως ήταν ο χώρος πάνω από το οικογενειακό κατάστημα στο οποίο πραγματοποιήθηκε η αποτυχημένη του έκθεση επιτρέποντας στους επισκέπτες να συναντηθούν με τους πίνακες του ακριβώς όπως οι θεατές τότε, πριν από 200 περίπου χρόνια.
Παρουσιάστηκε και θαυμάσαμε επίσης κάτι πραγματικά συγκλονιστικό. Μια συλλογή από δώδεκα μεγάλες εκτυπώσεις τού Blake. Αυτά τα εύθραυστα έργα των 200 ετών εμφανίζονται συνήθως μόνο σε μικρές ομάδες για σύντομες χρονικές περιόδους, και μας δόθηκε η μοναδική ευκαιρία να τα μελετήσουμε και να τα απολαύσουμε σε πλήρη στοίχιση και σειρά όλα μαζί.
Οι εντυπωσιακές εκτυπώσεις πωλήθηκαν από τον Blake ως ομάδα το 1805 και περιελάμβαναν μια από τις πιο εμβληματικές εικόνες του, τον αγαπημένο του “Newton”. Κατασκευασμένα όλα χρησιμοποιώντας ο καλλιτέχνης μια πειραματική μορφή μονοτυπικής εκτύπωσης, η οποία στην συνέχεια βελτιώθηκε με μελάνι και ακουαρέλα, καταφέρνουν να φαίνονται ως ζωγραφικά έργα αλλά με μερικές εξαιρετικές υφές που θα ήταν αδύνατο να επιτευχθούν με το χέρι.
Η συλλογή αντλεί έμπνευση από τον κόσμο της επιστήμης, τη Βίβλο, τον Σαίξπηρ αλλά και φανταστικές σκηνές από το μυαλό του Μπλέικ. Οι μελετητές έχουν συνδέσει τις εκτυπώσεις με πολλούς διαφορετικούς, εφευρετικούς τρόπους δημιουργίας και κριτικής, αλλά κάθε εικόνα παραμένει ανοιχτή στη φαντασία των θεατών.
Ο Μπλέικ ως χαράκτης, ποιητής και ζωγράφος, αφηγείται τις υπέροχες ιστορίες του με έμφαση τις κάνει αξέχαστες εικόνες. Εμβληματικές εικονογραφήσεις με ήρωες που εξάπτουν την φαντασία και το θυμικό μας.
Αναγνωρίζεται σαφώς στο έργο του πως γίνεται ο υπερασπιστής του θεμελιώδους ρόλου της τέχνης στα προβλήματα της κοινωνίας αλλά και διευρύνει την σημασίας της καλλιτεχνικής ελευθερίας και έκφρασης χωρίς περιορισμούς και αγκυλώσεις.
Με όραμα και πολιτική δέσμευση αυτός ο παρεξηγημένος στην εποχή του ειρηνιστής, ριζοσπάστης, επαναστάτης, φεμινιστής, και αντιρατσιστής, εμπνέει ακόμα, στέλνοντας ισχυρά μηνύματα και νουθεσίες σε ολόκληρο τον κόσμο, σπάζοντας τις αγκυλώσεις και τις οπισθοδρομικές νοοτροπίες.
Παραμένει ένα ολόλαμπρο παράδειγμα για το μέλλον μας, τα ιδανικά μας και τις επόμενες γενιές.
** Ολα τα έργα είναι από την έκθεση τού 2019, «William Blake», της Tate Britain, πληροφορίες θα βρείτε εδώ: https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-britain/exhibition/william-blake-artist
** Οι φωτογραφίες στις αίθουσες είναι: William Blake at Tate Britain, install view. Copyright Tate (Seraphina Neville)
Comments