Amedeo Modigliani / Αμεντέο Μοντιλιάνι: δημιουργώντας γυμνά κορμιά, οβάλ πρόσωπα και άδειο βλέμμα. Zώντας στα όρια ανέπτυξε ένα μοναδικό και άμεσα αναγνωρίσιμο εικονογραφικό στυλ
Δείτε το videocast στο YouTube κάνοντας κλικ επάνω
Ακούστε το podcast στο Spotify κάνοντας κλικ επάνω, ή στο podcasters κάτω
---------


Ο υπέροχος “καταραμένος” Ιταλός πεθαίνει στα 37 του χρόνια αλλά κατά τη διάρκεια της σύντομης και ταραχώδους ζωής του έζησε με τους δικούς του όρους. Ανθρώπινες όψεις με έντονα ωοειδές σχήμα, μακριά λεπτή μύτη και μικρό στυλιζαρισμένο στόμα, ο λαιμός αφύσικα μακρύς, οι ώμοι πάντα χαμηλωμένοι και τα μάτια κενά, θολά γιατί τα απεικόνιζε μόνο σε όσους γνώριζε την ψυχή τους. Μια ισχυρή συναισθηματική γροθιά ήταν η μεγάλη αναδρομική έκθεση του μοναδικού πρωτοπόρου Μοντιλιάνι που παρακολουθήσαμε το 2017 στην Tate Modern του Λονδίνου, στο μεγάλο μουσείο μοντέρνας τέχνης, όπου ξεναγηθήκαμε και στο στούντιό του μέσω εικονικής πραγματικότητας
“...τυφλό κορίτσι σ’ οδηγάει, παιδί του Μοντιλιάνι…” Αλήθεια…. Πόσα πράγματα είναι για μένα αυτός ο στίχος! Τι τεράστιο παράθυρο μου άνοιξε στον κόσμο! Όταν λοιπόν κάπου εκεί στην εφηβεία μου άκουσα για πρώτη φορά τον “Σταυρό του Νότου” σε μουσική Θάνου Μικρούτσικου (1947-2019) ένας πρωτόγνωρος νέος κόσμος ανοίχτηκε μπροστά μου από τους στίχους και τα ποιήματα του Νίκου Καββαδία (1919-1975).
Ακόμα με θυμάμαι με ένα Walkman Sony να παίζω ξανά και ξανά την κασέτα και τα βράδια πάνω που έμπαινα απαλά στην αγκαλιά του Μορφέα να μην χορταίνω να ταξιδεύω σε θάλασσες και εξωτικά μέρη… Από το Μπραζίλι, στην Καλαμαριά και από το Αλγέρι στη Νότιο Κίνα, μέσα στη Λαμαρίνα κοιτάζοντας το Αλφα του Κενταύρου…

Μεγάλη αγάπη! Το εφηβικό δωμάτιο ξαφνικά ξεχείλιζε από αρμύρα και συναισθήματα! Τα μικρά βιβλιαράκια με τους τεράστιους στίχους γέμιζαν ράφια, το μικρό γραφείο, μπερδεύονταν ανάμεσα στο πάπλωμα και τα σεντόνια, κρύβονταν κάτω από τα μαξιλάρια, έφτιαχναν μικρές νησίδες και στοίβες στο πάτωμα.
Ενας νέος αλλιώτικος κόσμος, Επιστρατεύθηκαν οι μεγάλοι τόμοι με τα λεξικά, η 24τομη εγκυκλοπαίδεια -δεν υπήρχε τότε ίντερνετ, μεγαλώσαμε μόνο με βιβλία- για τις νέες λέξεις, τα πολλά νοήματα, τους χάρτες και τα ταξίδια του νου. Γερμένη πότε στην πρύμνη και πότε στην πλώρη, ξεφυλλίζοντας ψηλαφούσα και γευόμουν τον χρωματισμένο κόσμο με την βοή του αγέρα και των νερών μέσα από τα μάτια του μεγάλου ποιητή και θαλασσινού!
Και αφού μάθαμε τον Γκόγια μέσα από μια παλιά ελαιογραφία, πάνω που πηγαίναμε “Θεσσαλονίκη” πιάσαμε να δούμε τι σημαίνουν λέξεις όμορφες, εξωτικές, περίεργα εύηχες και σφιχτά, αρμονικά ταιριασμένες. Οργιά, γραδάρεις, πανιόλα, νογάει, ρικσά και μέσα σε όλα και ο... Modigliani!
Μα ναι! Ο Καββαδίας ανάμεσα σε όλα τα υπέροχα άλλα που μου έμαθε και με ταξίδεψε με γνώρισε στον Μοντιλιάνι!

Ο υπέροχος, Ιταλός Αμεντέο Κλεμέντε Μοντιλιάνι / Amedeo Modigliani (12 Ιουλίου 1884 – 24 Ιανουαρίου 1920) με τα πορτρέτα και τα γυμνά, τις ασύμμετρες συνθέσεις, τις επιμήκεις φιγούρες του, με μια απλή και μνημειώδη χρήση της γραμμής! Τα γυμνά κορμιά, τα οβάλ πρόσωπα με το άδειο βλέμμα!
Σαγηνευτικά σώματα και δυνατά συναισθηματικά πορτρέτα. Ο Μοντιλιάνι κατά τη σύντομη και ταραγμένη ζωή του ανέπτυξε ένα μοναδικό και άμεσα αναγνωρίσιμο εικονογραφικό στυλ. Παρόλο που πέθανε τραγικά νέος, ήταν ένας πρωτοποριακός καλλιτέχνης που έσπρωξε και επέκτεινε τα όρια στην τέχνη της εποχής του.
Το 2017, είχαμε την μεγάλη χαρά να απολαύσουμε στην Tate Modern το μεγάλο μουσείο μοντέρνας τέχνης την πιο ολοκληρωμένη έκθεση του «καταραμένου» δημιουργού που πραγματοποιήθηκε ποτέ στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Είχαν συγκεντρωθεί από άλλα μεγάλα μουσεία, γκαλερί αλλά και ιδιωτικές συλλογές, ένα εκθαμβωτικό φάσμα των εικονικών πορτρέτων του, γλυπτών και της μεγαλύτερης μέχρι σήμερα ομάδας γυμνών που παρουσιάστηκε ποτέ στην γηραιά Αλβιόνα.

Η αναδρομική έκθεση με το χαρακτηριστικό όνομά του «Modigliani», περιελάμβανε 100 έργα - πολλά εκ των οποίων σπάνια είχαν εκτεθεί και σχεδόν 40 από αυτά δεν είχαν παρουσιαστεί ποτέ στην Αγγλία. Ερευνήθηκε αναλυτικά το έργο του, εστιάζοντας στον διαρκή πειραματισμό που διαμόρφωσε την καριέρα του και έκανε τον Μοντιλιάνι έναν από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα.
Τα αισθησιακά του έργα απλώθηκαν και κατέλαβαν τις αίθουσες και το τμήμα με τα προκλητικά γυμνά του –12 από αυτά τα απολαύσαμε για πρώτη φορά- απέδειξαν περίτρανα πως οι συγκλονιστικές συνθέσεις του Μοντιλιάνι στους εντυπωσιακούς καμβάδες του, έφεραν αέρα εκσυγχρονισμού στην ζωγραφική τέχνη.
Αυτά τα γυμνά μεγάλου μεγέθους, όταν παρουσιάστηκαν στην μοναδική ατομική έκθεση του κατά την διάρκεια της ζωής του, στην γκαλερί Berthe Weill τον Δεκέμβριο του 1917οδήγησαν την αστυνομία να την λογοκρίνει και να την απαγορεύσει ακριβώς μία μέρα μετά τα εγκαίνια. Εργα ζωγραφικής όπως το «Nude», 1917 (Staatsgalerie, Στουτγάρδη) και το «Reclining Nude», 1919 (Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Νέα Υόρκη) είναι πραγματικοί ύμνοι στον αισθησιασμό, δείχνοντας την αγάπη και την σπουδή του για το γυναικείο σώμα.

Γεννημένος στο Λιβόρνο της Ιταλίας, μετακόμισε και εργάστηκε στο Παρίσι από το 1906. Η σταδιοδρομία του Μοντιλιάνι ήταν μια διαρκής εξέλιξη. Η έκθεση είχε ημερολογιακή εξέλιξη ξεκινώντας με την άφιξή του στην γαλλική πρωτεύουσα και μπήκε βαθιάστα δημιουργικά περιβάλλοντα και τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού που έγιναν επίκεντρο στην προσωπική του ζωή αλλά και στην δουλειά του.
Εμπνεόμενος από την τέχνη του Σεζάν, του Λοτρέκ και του Πικάσο, ο Μοντιλιάνι πειραματίζεται και αναπτύσσει τη δική του ξεχωριστή οπτική γλώσσα όπως φαίνεται και στα πρώιμα έργα του όπως όπως το «Bust of a Young Woman», 1908 (Lille Metropole Musée d'Art Moderne, Villeneuve -d'Ascq) και στο «The Beggar of Livorno» 1909 (Private Collection). Ο κύκλος του περιελάμβανε ποιητές, εμπόρους, συγγραφείς και μουσικούς, πολλούς στους οποίους δημιούργησε τα πορτρέτα τους, όπως ο «Diego Rivera», 1914 (Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, Ντίσελντορφ), ο «Juan Gris», 1915 (Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης) και ο «Jean Cocteau», 1916 (The Henry and Rose Pearlman Foundation, Μουσείο Τέχνης Πανεπιστημίου Princeton).

Μας δόθηκε η ευκαιρία μέσα στις μεγάλες αίθουσες να κοιτάξουμε, με πολύ ξεκάθαρη ματιά το ρόλο των γυναικών στο έργο του Μοντιλιάνι. Το εξαιρετικό πορτρέτο της «Beatrice Hastings», 1915 (Private Collection) αποδεικνύει την ιδιαίτερη τεχνική του στο πρόσωπο της ερωμένης του η οποία ήταν μια σημαντική προσωπικότητα στο πολιτιστικό τοπίο της εποχής. Βέβαια ο πρώτος σοβαρός έρωτας της ζωής του ήταν η Ρωσίδα ποιήτρια Αννα Αχμάτοβα. Εκείνος 26 και εκείνη μόλις 21 έζησαν έναν θυελλώδη έρωτα για ένα χρόνο περίπου. Τον εγκατέλειψε για να επιστρέψει στο σύζυγό της οδηγώντας τον σε απόγνωση και βυθίζοντάς τον σε καταχρήσεις και εθισμούς (αλκοόλ, ουσίες) μέχρι το τέλος της ζωής του.
Τίποτα δεν τον εμπόδιζε όμως να δημιουργεί, ζώντας στα όρια. Τα υπέροχα πορτρέτα του στέκονται κοιτάζοντάς τον απευθείας ή έχοντας το σώμα τους ελαφρώς στραμμένο. Τα πρόσωπα τους σωστές αφρικανικές μάσκες, παραμορφώνονται και επιμηκύνονται σαν το πρόσωπο να τραβιέται από τα δύο άκρα. Οψεις με έντονα ωοειδές σχήμα, μακριά λεπτή μύτη και μικρό στυλιζαρισμένο στόμα. Ο λαιμός των μοντέλων αφύσικα μακρύς, οι ώμοι πάντα χαμηλωμένοι σε αναμονή και τα μάτια άδεια, θολά, άψυχα, κενά και άλλες φορές να κοιτούν μελαγχολικά, μυστηριακά. Μικρά, αμυγδαλωτά και ασύμμετρα. Κάποια στιγμή αποκάλυψε πως ζωγράφιζε τα μάτια σε όσους γνώριζε την ψυχή τους. Εντονο και ποιητικό...

Παρουσιάστηκαν και αριστουργηματικά γλυπτά του Μοντιλιάνι. Οταν γνώρισε τον Ρουμάνο γλύπτη Κονσταντίν Μπρανκούζι εγκατέλειψε τη ζωγραφική και με την καθοδήγησή του αφοσιώθηκε στη γλυπτική. Μακρόστενα σκαλιστά πρόσωπα, τοποθετημένα το ένα κοντά στο άλλο επιμηκύνονται περαιτέρω διαδοχικά φτάνοντας στο τελευταίο τόσο λεπτό και ψηλό που κυριολεκτικά απορείς πως θα μπορούσε να τεντωθεί περισσότερο.
Ο Mοντιλιάνι, υποφέροντας από την κακή υγεία του, εγκατέλειψε το Παρίσι το 1918 για μεγάλο χρονικό διάστημα πηγαίνοντας στη Νότια Γαλλία. Εφυγε μαζί με τη νέα του αγαπημένη, τη 19χρονη σπουδάστρια τέχνης Ζαν Εμπιτερν. Εδώ στο λαμπερό φως της Κυανής Ακτής υιοθέτησε μια πιο μεσογειακή χρωματική παλέτα και άρχισε να ζωγραφίζει τοπικούς ανθρώπους, όπως το «Young Woman of the People», 1918 (Μουσείο Τέχνης του Λος Άντζελες) και το «Boy with a Blue Jacket», 1919 (Μουσείο Τέχνης, Ινδιανάπολις). Εκείνο το διάστημα ζωγράφισε τους πιο δημοφιλείς και ακριβοπληρωμένους πίνακές του. Τα τελευταία δύο χρόνια της ζωής του ο ζωγράφος έφτιαξε 25 πορτρέτα της ντροπαλής, μελαγχολικής και πανέμορφης Ζαν, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το «Jeanne Hébuterne», 1919 (Μητροπολιτικό Μουσείο, Νέα Υόρκη). Η Ζαν γέννησε το 1918 την κόρη τους, η οποία πήρε το όνομά της. Ο Μοντιλιάνι δεν πρόλαβε να την παντρευτεί, ούτε να αναγνωρίσει νόμιμα το παιδί τους.

Η έκθεση ολοκληρώθηκε με μια σειρά απεικονίσεων φίλων και θαυμαστών του που έδωσαν την απαραίτητη οικονομική και συναισθηματική υποστήριξη τους στον δημιουργό κατά τη διάρκεια των ταραγμένων τελευταίων ετών, ενώ ταυτόχρονα χρησίμευαν ως μοντέλα του. Οταν ο Μοντιλιάνι πέθανε το 1920 από φυματιώδη μηνιγγίτιδα σε νοσοκομείο του Παρισιού, η καλή του Ζαν αυτοκτόνησε τραγικά.
Εκείνο που πρέπει να αναφέρουμε είναι το μεγάλο ενδιαφέρον - μάλιστα με μεγάλη επισκεψιμότητα και με χρόνο μισάωρης αναμονής – του κοινού για τον χώρο όπου με την συνεργασία της εταιρείας HTC Vive η έκθεση “μετέφερε” τους επισκέπτες στην καρδιά των αρχών του 20ου αιώνα στο Παρίσι χρησιμοποιώντας την τελευταία τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας. Με ψηφιακή αναπαράσταση, απεικονίστηκε το τελευταίο στούντιο του Μοντιλιάνι. Οι επισκέπτες μπόρεσαν φορώντας τις ειδικές συσκευές να περιηγούνται στο στούντιο του σε πραγματικό χώρο και χρόνο. Η βροχή πέφτει έξω από τα ανοιχτά παράθυρα, ο καπνός ενός τσιγάρου αιωρείται δίπλα στα χρώματα και το καβαλέτο, πινέλα και χρώματα σκορπισμένα και το φως ρίχνοντας τις σκιές του αγκαλιάζει τους πίνακες, τα πορτρέτα και τα γυμνά.
Πραγματικά ήταν μια ανεπανάληπτη βιωματική εμπειρία εκεί όπου ο ζωγράφος παράγει τα αριστουργήματά του.

Ο Μοντιλιάνι μια τραγική φιγούρα, ένας αξεπέραστος δημιουργός με πάθη και πηγαίο ταλέντο, στην σύντομη ζωή του άφησε την ανεξίτηλη σφραγίδα του στην μοντέρνα τέχνη με το σημαντικό έργο του και τις εντυπωσιακές γραμμές του.
Η ποίηση κυριαρχεί στη ζωή και στην τέχνη! Λέγεται ότι ο Μοντιλιάνι απήγγειλε τακτικά τον Δάντη και άλλους ποιητές από μνήμης. Ζωγράφισε επίσης μια σειρά από γνωστούς σύγχρονους ποιητές και συγγραφείς.
Το αγαπημένο του κείμενο ήταν το “Les Chants de Maldoror” του Comte de Lautréamont (Isidore-Lucien Ducasse) το οποίο κουβαλούσε παντού στην τσέπη του. Ο λόγος της εμμονής του στο συγκεκριμένο κείμενο μπορεί να οφείλεται βλέποντας διασυνδέσεις με τη δική του ζωή. Ο Ducasse αναφέρεται ως μια «αρρωστημένη ιδιοφυΐα» και μια «μοναχική» φιγούρα. Ο Μοντιλιάνι μπορεί να ένιωθε ότι αυτός ο μοναχικός ποιητής αντανακλούσε και τις δικές του απρόβλεπτες διαθέσεις αλλά και την κατάσταση της μοναξιάς που βίωσε ως Ιταλοεβραίος στο Παρίσι.
Πεθαίνει στα 37 του χρόνια αλλά κατά τη διάρκεια της σύντομης και ταραχώδους ζωής του έζησε με τους δικούς του όρους και όταν κοιτάς τα πορτρέτα και τα γυμνά του γνωρίζεις ότι είναι ζωγραφισμένα με ενσυναίσθηση, συγκίνηση και σεβασμό για τα γυναικεία μοντέλα του.
** Πληροφορίες για την έκθεση «Modigliani» του 2017 στην Tate Modern του Λονδίνου μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/modigliani
** Βίντεο-ξενάγηση στο στούντιο του Μοντιλιάνι με πρόγραμμα εικονικής πραγματικότητας μπορείτε να δείτε εδώ: https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/modigliani/modigliani-vr-ochre-atelier
** Photo: από την έκθεση «Modigliani» του 2017 στην Tate Modern
Comments