Μέσα στο Qatargate, εμείς γιορτάζουμε τα γενέθλια του Μπετόβεν, σιγοτραγουδώντας την "Ωδή στη Χαρά", τον ύμνο της Ευρώπης
Ο Γερμανός μουσουργός που έζησε και μεγαλούργησε στη Βιέννη δεν ήταν... “λομπίστας”. Δεν εντάχθηκε ποτέ σε καμιά Βασιλική Αυλή, ούτε εργάστηκε για την Εκκλησία, διατήρησε την ανεξαρτησία του ως συνθέτης, για ολόκληρη τη ζωή του, δημιουργώντας ακούραστα, παρά την παντελή, τραγική απώλεια της ακοής του. Γεννήθηκε τον Δεκέμβρη του 1770 και ανέπτυξε ένα καθαρά προσωπικό στιλ στην μουσική, που χαρακτηριστικά αναγνωρίζεται από όλους μας. Το 1823, μελοποίησε και ενέταξε στο τέταρτο και τελευταίο μέρος της διάσημης 9ης συμφωνίας του την «ωδή στη χαρά» των 108 στίχων, του Φρίντριχ Σίλερ αφιερωμένη στην «αδελφοποίηση των ανθρώπων» που το 1985 αποφασίστηκε από τους ηγέτες των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αποτελεί τον επίσημο ύμνο της. Μπορεί η Βρετανία να αποχώρησε με το Brexit, τα σκάνδαλα, οι οικονομικές ατασθαλίες και οι χρηματισμοί να αποκαλύπτονται και να χτυπούν την δημοκρατικότητα και τον αλτρουισμό της Ενωσης με τους κάθε είδους λομπίστες και ευρωβουλευτές, αλλά εμείς θα θυμηθούμε καθώς θα γιορτάζουμε την γέννηση του, ένα ασυνήθιστο αφιέρωμα-έκθεση τού Kunsthistorisches Museum της Βιέννης το 2020, τότε που γιορταζόταν τα 250 χρόνια του
Σκάνδαλα, σκάνδαλα παντού! Σκάνδαλα και αποκαλύψεις! Κάθε μέρα στις Βρυξέλες και κάτι νέο αποκαλύπτεται. Τα φώτα όλα, στο Qatargate, που ήρθε για να μείνει και να παρασύρει όλο αυτό το σαθρό σύστημα που λειτουργεί με όρους κακοστημένης αγοράς συμφερόντων, με τις μεγάλες εταιρείες, τις τράπεζες και και κάθε είδους παραγόντων να συνδιαλέγονται με θεσμούς που υποτίθεται, θα διαφυλάττουν και θα ενεργούν με διαφάνεια υπέρ των πολιτών μιας δημοκρατικής, ενωμένης Ευρώπης.
Από αλλού το περιμέναμε λοιπόν όλοι να έρθει, από αλλού ήρθε πιο γρήγορα. Το φθινόπωρο καθώς βλέπαμε να έρχεται η ενεργειακή κρίση, με τον πόλεμο στην Ουκρανία να συνεχίζει και τον Πούτιν να παίζει τα παιχνίδια του, οι Ρώσοι ολιγάρχες με τους λομπίστες τους σε όλη την Δύση άρχιζαν να παίζουν τα παιχνίδια τους με γερά κεφάλαια και κρυφά χαρτιά. Υποψιασμένοι εμείς προσπαθούμε να καταλάβουμε, ακόμη και σήμερα τα οικονομικά και ενεργειακά παιχνίδια...
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 κρατών προσπαθούσε να οικοδομήσει μια καλύτερη σχέση και οικονομικές συμφωνίες με τα κράτη παραγωγής πετρελαίου της Μέσης Ανατολής και του Κόλπου ανάμεσά τους και το Κατάρ.
Πρώτη από όλους η Γερμανία υπογράφει διμερή συμφωνία με το εμιράτο -το οποίο είναι μια οικονομία υψηλού εισοδήματος, που κατέχει τα τρίτα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου και μεγάλα αποθέματα πετρελαίου- και εξασφαλίζει παροχή υγροποιημένου φυσικού αερίου για τους Γερμανούς πολίτες.
Το Κατάρ μάλιστα, βρίσκεται στο επίκεντρο, καθώς είναι η η διοργανώτρια χώρα του Παγκοσμίου Κυπέλλου, με κατηγορίες και καταγγελίες όλα τα προηγούμενα χρόνια για απαράδεκτες συνθήκες εργασίας και χιλιάδες νεκρούς εργάτες. Τραγικός απολογισμός, 6.751 επιβεβαιωμένοι θάνατοι εργαζομένων από την Ινδία, το Μπαγκλαντές, το Νεπάλ, την Σρι Λάνκα, και το Πακιστάν καθώς οι λαμπερές τελετές και οι αγώνες αποκαλύπτουν το μέγεθος των έργων.
Και εδώ χρονικά έρχεται και ξεσπά το Qatargate, το σκάνδαλο που η αποκάλυψή του βρίσκεται εν εξελίξει και που φέρεται ότι αφορά δωροδοκίες μετρητών, να συγκλονίζει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αρχίζουν έρευνες, συλλήψεις, κατασχέσεις και προφυλακίσεις καθώς υπάρχουν ισχυρισμοί και κατηγορίες ότι η κυβέρνηση του Κατάρ δωροδόκησε αξιωματούχους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και άλλους εργαζόμενους, λομπίστες και συνεργαζόμενες ΜΚΟ για να προωθήσουν τους στόχους τους. Ένας εξ αυτών η απελευθέρωση του καθεστώτος βίζας για τα ταξίδια των κατοίκων του.
Οι Βέλγοι ερευνητές πραγματοποίησαν εφόδους σε κατοικίες και γραφεία του κοινοβουλίου με τις έρευνες να γίνονται και στην Ιταλία.
Στο σκάνδαλο εμπλέκεται και η Εύα Καϊλή, ευρωβουλευτής από την Ελλάδα, τον τόπο μας, του σοσιαλιστικού χώρου μάλιστα, η οποία κατείχε και την θέση αντιπροέδρου στο Κοινοβούλιο. Κατάσχονται εκατοντάδες χιλιάδες ευρό σε βαλίτσες και τσάντες και εδώ αρχίζει ένα γαϊτανάκι με δικαιολογίες και ισχυρισμούς από τους ανθρώπους που εμπλέκονται, δεν ήξερα τίποτα, δεν γνώριζα τι συμβαίνει, ο όφις με... εξαπάτησε!
Αν κάποιος εξαπατήθηκε, -εδώ και δεκαετίες εξαπατάται- είναι ο Ευρωπαίος πολίτης καθώς πιστεύει στην λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμών και των πυλώνων του που υποτίθεται λειτουργούν για τα συμφέροντα του κοινού καλού και της προόδου, δημοκρατικά και με διαφάνεια.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές και πολιτικές οντότητες στον κόσμο που επιδιώκει να αποτελέσει ένα Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης με θεσμικά όργανα που έχουν στην δικαιοδοσία τους την άσκηση εξουσίας για την ισότητα των μελών και την προώθηση της ανάπτυξης αλλά και τον δημοκρατικό έλεγχο της δράσης όλων.
Στρεβλώσεις χρόνων και κακής πολιτικής, έφεραν αυτήν την κορυφαία Ένωση να λειτουργεί περισσότερο πλέον υπέρ των εταιρειών, των τραπεζών και των οικονομικών συμφερόντων των ισχυρών.
Η μπλε σημαία με τα σφιχτοδεμένα σε κύκλο χρυσά αστέρια είναι το σύμβολο της Ένωσης. Υπάρχει όμως και ένα άλλο ισχυρό σύμβολο, ο ύμνος της που δεν συμβολίζει απλώς την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και την Ευρώπη γενικότερα. Η μελωδία που χρησιμοποιείται για να την συμβολίζει λοιπόν, προέρχεται από την Ενάτη Συμφωνία που συνέθεσε ο Γερμανός μουσουργός Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (1770-1827) το 1823, όταν μελοποίησε τους στίχους του Φρίντριχ Σίλερ "Ωδή στη Χαρά", που είχαν εκδοθεί το 1785.
Το 108 στίχων ποίημα είναι αφιερωμένο στην «αδελφοποίηση των ανθρώπων», εκφράζει την ιδεαλιστική άποψη του Σίλερ για συναδέλφωση όλων των λαών, την οποία συμμεριζόταν ο Μπετόβεν. Οταν μελοποίησε την Ωδή, την ενέταξε στο τέταρτο και τελευταίο μέρος της διάσημης 9ης συμφωνίας του.
Το 1972, η “Ωδή στη Χαρά” του Μπετόβεν έγινε ο ύμνος του Συμβουλίου της Ευρώπης, και το 1985 αναγνωρίστηκε από τους ηγέτες της ΕΕ ως ο ύμνος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ύμνος δεν έχει λόγια, παρά μόνο μουσική. Με την παγκόσμια γλώσσα της μουσικής, αυτός ο ύμνος εκφράζει τα ευρωπαϊκά ιδανικά της ελευθερίας, της ειρήνης και της αλληλεγγύης.
Ο ευρωπαϊκός κόσμος υποσυνείδητα και με συναισθηματική ένταση πάντα στο άκουσμα του ύμνου περιμένει την αλληλεγγύη, την συναδέλφωση των λαών, την ένωση του πλούσιου ευρωπαϊκού βορρά και του ισχνού νότου σε κάποιο μεγαλύτερο αρμονικό βηματισμό.
Νωπή ακόμα στη μνήμη μας η θύμηση, όταν κατά την διάρκεια της σκληρής καραντίνας των πρώτων μηνών λόγω του Covid-19, οι Ευρωπαίοι πολίτες από όλες τις χώρες, με μουσικά όργανα ή απλά τραγουδώντας Ιταλοί, Γερμανοί, Ισπανοί, Βέλγοι, Τσέχοι και λοιποί έγκλειστοι από τα μπαλκόνια τους, τα δωμάτια τους, μέχρι και η φιλαρμονική ορχήστρα του Ρότερνταμ μέσω διαδικτύου, γέμισαν κοινωνικά δίκτυα, τηλεοράσεις, ιστοσελίδες και πλατφόρμες βίντεο streaming με την «Ωδή στη Χαρά», για να δείξουμε πως είμαστε όλοι μαζί, την αλληλεγγύη μας και την ενότητά μας αυθόρμητα, χωρίς κάποιος να μας το υπαγορεύσει ή να μας το επιβάλλει.
Οι νότες του υπέροχου Λούντβιχ κάθε φορά που ξεχύνονται ξορκίζοντας το κακό, παρασύρουν μακριά κάθε αρνητικό, ενώνοντας ανθρώπους με διαφορετικές ζωές, συνθήκες, κυβερνήσεις και οικονομικά μεγέθη κάτω από τον ίδιο ουρανό, μέσα στην αγκαλιά της μουσικής, «μιλώντας» ακριβώς την ίδια ελπιδοφόρα γλώσσα του μεγάλου μουσουργού σε όλους μας.
Ο Μπετόβεν γεννήθηκε στη Βόννη, τότε ήταν η πρωτεύουσα του Εκλεκτοράτου της Κολωνίας, το οποίο ήταν μέρος της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (σημερινή Γερμανία). Από μικρή ηλικία έδειξε το ταλέντο του στη μουσική. Πρώτος δάσκαλός του ήταν ο πατέρας του Γιόχαν βαν Μπετόβεν (1739-1792) καθώς καταγόταν από μουσική οικογένεια αφού και ο βαρύτονος Φλαμανδός παππούς του έγινε διευθυντής ορχήστρας και αργότερα επιφανής μουσικός στο εκκλησιαστικό πριγκιπάτο.
Σε ηλικία 21 ετών μετακόμισε στη Βιέννη, όπου μαθήτευσε υπό τον Αυστριακό συνθέτη Γιόζεφ Χάιντν (1732-1809), αποκτώντας παράλληλα τη φήμη και το ρεπερτόριο του βιρτουόζου πιανίστα. Σε αντίθεση με την πλειονότητα των συνθετών της εποχής ο Μπετόβεν δεν ανήκε στην Αυλή, ούτε εργάστηκε για την Εκκλησία, αλλά διατήρησε την ανεξαρτησία του ως συνθέτης. Κατόρθωσε να συντηρείται είτε με έσοδα από τις δημόσιες συναυλίες του είτε παράγοντας έργα κατά παραγγελία.
Το μουσικό έργο του Μπετόβεν διακρίνεται σε τρεις χρονικές περιόδους. Η πρώτη αρχίζει από τις δημιουργίες του μέχρι το 1802, οπότε και δημιουργεί το προσωπικό του ύφος. Τα έργα του διακρίνονται από εναλλαγές στη δυναμική και έντονες εξάρσεις. Συνθέτει και παρουσιάζει τον Απρίλιο του 1800, την 1η Συμφωνία και δύο χρόνια αργότερα τη 2η Συμφωνία που χαρακτηρίζεται από καινοτομίες ως προς την δομή της.
Η δεύτερη περίοδος διαρκεί περίπου μέχρι το 1816 και ο Μπετόβεν είναι ήδη ένας αναγνωρισμένος συνθέτης. Ξεκινά με την παρουσίαση της «Ηρωικής» της 3ης Συμφωνίας του -πολύ μεγάλη σε διαστάσεις για τα πρότυπα της εποχής και με «παρεκτροπές» από την κλασική δομή των συμφωνιών. Το δεύτερο μέρος της («Πένθιμο Εμβατήριο») θεωρείται αναφορά στη Γαλλική Επανάσταση (1789-1799), και ήταν αφιερωμένο αρχικά στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη (1769-1821). Επίσης συνθέτει και την μοναδική του όπερα «Φιντέλιο» με κεντρικό χαρακτήρα την Λεονόρα που ενσαρκώνει τα ιδανικά της Επανάστασης. Από το 1806-1808 ολοκληρώνει την 4η, την 5η (την περισσότερο διάσημη συμφωνία του γνωστή ως «Συμφωνία της Μοίρας») και την 6η Συμφωνία («Ποιμενική»), ενώ το 1812 γράφει η 7η και η 8η Συμφωνία.
Η τραγικότητα στη ζωή του τον χτυπά νωρίς και αλύπητα. Σε ηλικία 26 ετών -από το 1796 περίπου- άρχισε να χάνει την ακοή του σταδιακά. Το 1820 θεωρείται πως ήταν ολοκληρωτικά κωφός. Το γεγονός αυτό προκάλεσε μεγάλη θλίψη στον συνθέτη αλλά συνεχίζει απτόητος να δημιουργεί μουσικά θαύματα.
Η τελευταία περίοδος διακρίνεται από την παρουσία του ρομαντικού στοιχείου στην μουσική του. Μεγαλοπρεπείς συνθέσεις, με μεγαλύτερο πνευματικό βάθος, ενώ η δομή τους θεωρείται γενικά περισσότερο ασαφής. Χαρακτηρίζεται από την ολοκλήρωση της 9ης Συμφωνίας, η οποία παρουσιάστηκε δημόσια το Μάιο του 1824. Είναι τελείως κωφός και δεν ακούει καν τα χειροκροτήματα του πλήθους. Η καινοτομία της υπέροχης συμφωνίας, η προαναφερόμενη «Ωδή στη Χαρά» που αποδίδεται από χορωδία και τέσσερις μονωδούς, ένα πραγματικό και μοναδικό αριστούργημα στην ιστορία της μουσικής.
Ο Λούντβιχ έζησε στη Βιέννη μέχρι και το θάνατό του. Το 2020 εν μέσω των προβλημάτων λόγω του κορωνοϊού, χωρίς εκδηλώσεις και με τα μουσεία κλειστά συμπληρώθηκαν και γιορτάστηκαν τα 250 χρόνια από την γέννησή του. Η αυστριακή πρωτεύουσα γέμισε με την μουσική του.
Το Kunsthistorisches Museum (Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης) ένα από τα πιο πρωτοποριακά μουσεία της πόλης μα εξέπληξε καθώς ετοίμασε και παρουσίασε στο κοινό ένα ασυνήθιστο αφιέρωμα για τον υπέροχο Λούντβιχ. Την απολαύσαμε και την καταχαρήκαμε δεόντως.
Η καθολική και μοναδική για συνθέτη αποδοχή του, η διαχρονική σημασία των συνθέσεών του, η εμπορευσιμότητα της μουσικής του και η «θεοποίηση» της μορφής του, εμπνέουν πάντα και αποτελούν ανεξάντλητη πηγή δημιουργίας για όλους τους καλλιτέχνες κάθε εποχής. Πέρα από τη μουσική, τα ανθρωπιστικά του μηνύματα επηρέασαν την ιστορία της τέχνης και του πολιτισμού γενικότερα και η πρώιμη κώφωση του διαμόρφωσε την εικόνα του ως μια ιδιαιτέρως τραγική ιδιοφυΐα.
Η επαναστατική έκθεση είχε τίτλο «Beethoven moves» και παρουσιάστηκαν καταπληκτικά σχέδια του σπουδαίου Ισπανού ζωγράφου και χαράκτη Φρανθίσκο Γκόγια (1746-1828), αριστουργηματικά γλυπτά του Γάλλου μάστερ Ογκίστ Ροντέν (1840-1917), αριστοτεχνικές υδατογραφίες του Αγγλου Ουίλλιαμ Τέρνερ (1775-1851), πίνακες του ρομαντικού Γερμανού ζωγράφου Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ (1774-1840), μαζί με έργα του Φλαμανδού ζωγράφου και σχεδιαστή Jan Cossiers (1600-1671).
Τα κλασικά έργα συνομίλησαν με αιρετικά έργα του πολυσχιδή Αμερικανού Τζον Μπαλντεσάρι (1931-2020), μαθηματικά- αλγοριθμικά σχέδια της Γερμανίδας δημιουργού Jorinde Voigt (1977), υπέροχα παραστατικά ζωντανά «γλυπτά» σε περφόρμανς του χορογράφου-δημιουργού Τίνο Σεγκάλ (1976), περίπλοκες εγκαταστάσεις της Γερμανίδας Rebecca Horn (1944), φωτογραφίες του Γερμανού εικαστικού Ανσελμ Κίφερ (1945), βίντεο του Guido van der Werve (1977). Συνολικά παρουσιάστηκαν 120 δημιουργίες πολλών καλλιτεχνών, όλα μαζί σε αρμονικό διάλογο με τη μουσική και το πρόσωπο του μεγάλου Γερμανού μουσουργού.
Οι δημιουργίες απλωμένες στις υπέροχες αίθουσες και στους χώρους του μουσείου εχτισαν γέφυρα με το παρόν συνδέοντας τις αριστουργηματικές εικαστικές δημιουργίες με τις νότες και την σιωπή του καταπληκτικού Λούντβιχ.
Τα πανανθρώπινα μηνύματα του Μπετόβεν εξακολουθούν και έχουν μια μόνιμη επιρροή όχι μόνο στη μουσική, αλλά και στην τέχνη και την πολιτιστική ιστορία μας.
Ο αγαπημένος Λούντβιχ δεν υπήρξε ποτέ “λομπίστας”, δεν εντάχθηκε ποτέ σε καμιά Βασιλική Αυλή, δεν πήρε εντολές από κανέναν για την μουσική του δημιουργία, διατήρησε την ανεξαρτησία του ως συνθέτης, για ολόκληρη τη ζωή του, μέχρι τέλους.
Ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας των γενεθλίων του (17 Δεκεμβρίου) και είναι μια ευκαιρία να γιορτάσουμε τον αγαπημένο μας μουσουργό, να απολαύσουμε την μουσική του ιδιοφυΐα όχι μόνο με τα αυτιά μας αλλά και την ψυχή μας.
Ο αθάνατος Λούντβιχ που μας χάρισε όμορφη ελπιδοφόρα μουσική που πλανιέται όχι μόνο στις μεγάλες αίθουσες μουσικής στα κονσέρτα και στις γκαλερί «αποστειρωμένη» αλλά έγινε κτήμα όλων μας,
Πλημμυρίζει η καρδιά με τους χτύπους των κρουστών, γεμίζει θριαμβευτικά την ύπαρξή μας και πετάμε, ταξιδεύουμε στον κόσμο ολόκληρο με προορισμό το μέλλον και ποιος ξέρει τα αστέρια.
** Photo: 1. Το πορτρέτο είναι: Ceri Richards, “Portrait of Beethoven”, 1970, © The estate of Ceri Richards. All Rights Reserved, DACS 2020, © Tate
2. Οι φωτογραφίες που αναφέρονται στην Ευρώπη είναι Wix.com
** Οι υπόλοιπες πληροφορίες και τα έργα, προέρχονται από την έκθεση «Beethoven moves» του 2020, στο Kunsthistorisches Museum (Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης) της Βιέννης, όπου μπορείτε να δείτε μόνιμες συλλογές και περιοδικές εκθέσεις εδώ: https://www.khm.at/en/
2. Τα προσχέδια για το χορωδιακό φινάλε της 9ης Συμφωνίας δια χειρός Μπετόβεν © Vienna, Gesellschaft der Musikfreunde in Wien
3. Τζον Μπαλντεσάρι, «Beethoven’s Trumpet (with Ear) Opus # 132», 2007, © John Baldessari Courtesy of the artist, Sprüth Magers and Beyer Projects, Photo: KHM-Museumsverband
4. Jorinde Voigt, «Ludwig van Beethoven Sonata 14», 2012, © Jorinde Voigt / Bildrecht, Wien 2020
5. Rebecca Horn, «Concert for Anarchy», 1990, © 2019: Rebecca Horn / Bildrecht, Wien 2020
6. Φρανθίσκο Γκόγια, «Los Caprichos: Ya es hora. (It is time)», 1799, © Albertina, Wien
Comments