Σκοτεινά τοπία και ωμά συναισθήματα

Edvard Munch / Εντβαρτ Μουνκ: ο ιδιαίτερος Νορβηγός ζωγράφος, με τον γεμάτο κρυφά νοήματα και συναισθήματα κόσμο του

Edvard Munch: Skrik / The Scream, 1910, Oil on canvas, Munch Museum, Oslo © Munchmuseet

Το έργο του εξπρεσιονιστή δημιουργού μας ταξιδεύει σε μια συγκινητική εξερεύνηση της θλίψης, της απώλειας και της λαχτάρας. Αγκαλιάζει με τις δημιουργίες του ακόμη και τις πιο οδυνηρές εμπειρίες της ζωής. Εκφράζει πλήρως την «σπασμένη καρδιά» και την λύπη με έναν τρόπο που ήταν ταυτόχρονα πρωταρχικός και θεραπευτικός, προξενώντας έναν ανεμοστρόβιλο συναισθημάτων

Self-Portrait with Skeleton Arm, 1895, Munch Museum, Oslo © Munchmuseet

Υπάρχουν καλλιτέχνες οι οποίοι ασκούν μια παράξενη γοητεία με το έργο τους πάνω στα συναισθήματά μας. Ένας από αυτούς σίγουρα είναι και ο Νορβηγός ζωγράφος και χαράκτης Edvard Munch (Εντβαρτ Μουνκ), 12 Δεκεμβρίου 1863-23 Ιανουαρίου 1944).

Οταν βρεθείς μπροστά στο έργο του θα υποκύψεις. Είναι έρωτας με την πρώτη ματιά, ιδιαίτερα με τον καταπληκτικό, γεμάτο κρυφά νοήματα και συναισθήματα κόσμο του.

Οσο περισσότερο γνωρίζεις το έργο του, άλλο τόσο παθιάζεσαι με την ιδιοσυγκρασία του και τον τρόπο με τον οποίο βλέπει, εξετάζει και αποτυπώνει τον κόσμο και τα συναισθήματα στους καμβάδες, στα σχέδια και στις εκτυπώσεις του.

Οι πίνακες και τα θέματά του αντανακλούν και αποκαλύπτουν όχι μόνο ότι ο Μουνκ είναι ακόμα και σήμερα μια συνεχής έμπνευση για όλους μας -ιδιαίτερα μέσω των βαθιά εσωτερικών απεικονίσεων του-, αλλά το κάθε έργο του προβάλλει τις ευρείες δεξιότητές της ως καλλιτέχνη, οι οποίες συχνά συνδυάζουν τη ζωγραφική, το σχέδιο και τη γραφή.

Παρατηρώντας, τα σκοτεινά τοπία και τα ωμά συναισθήματα που μας ταξιδεύει το έργο του, συγχρόνως αποτελεί και μια συγκινητική εξερεύνηση της θλίψης, της απώλειας και της λαχτάρας. Αγκαλιάζει με τις δημιουργίες του ακόμη και τις πιο οδυνηρές εμπειρίες της ζωής. Εκφράζει πλήρως την «σπασμένη καρδιά» μέσα από την αυθόρμητη χρωματική του παλέτα αλλά και την λύπη με έναν τρόπο που ήταν ταυτόχρονα πρωταρχικός και θεραπευτικός, προξενώντας έναν ανεμοστρόβιλο συναισθημάτων.

Ο Μουνκ δεν φοβόταν να εκφράσει τα συναισθήματά του -ασυνήθιστο για έναν άνδρα του 19ου αιώνα- και ευθυγραμμίστηκε πλήρως με υποτιθέμενα γυναικεία χαρακτηριστικά όπως η ευπάθεια, η υποκειμενικότητα και η ευαισθησία.

Edvard Munch, The Death of Marat, 1907, Munch Museum, Oslo © Munchmuseet

Αγκαλιάζει ριζοσπαστικά και πρωτοπόρα τον κόσμο, με μια ιδιαίτερη χαρακτηριστική ματιά και γραμμή που αποτυπώνεται παραστατικά στο έργο του. Ο Μουνκ ήταν εκείνος ο καλλιτέχνης στον οποίο το παρελθόν ήταν πάντα παρόν. Αντανακλούσε τις αναμνήσεις του σε μια κυματοειδή αίσθηση και μορφή, ένα ονειρικό μέρος όπου τα σύνορα μεταξύ σώματος και αέρα αλλά και μεταξύ χρόνου και τόπου διαλύονται σε μια προκλητική μελαγχολία.

Ειδικά οι πίνακες του Μουνκ από τη δεκαετία του 1920 και του '30 είναι ιδιαίτερα συναρπαστικοί, καθώς συχνά απεικονίζουν τις γυναίκες με ρούχα του 19ου αιώνα: σαφείς εικόνες της έλξης της μνήμης του καλλιτέχνη προς τα γεγονότα των νεανικών του χρόνων που εκφράζει σε μια μοναδική εικαστική γλώσσα αυτά που βιώνει τον 20ο αιώνα όμως.

Κάποια από τα έργα του είναι συναισθηματικά αιχμηρά και εξερευνούν την μοναξιά της ψυχής.

Edvard Munch, Seated Female Nude, 1923–1933, Munch Museum, Oslo © Munchmuseet

Πρέπει βέβαια πάντα να θυμόμαστε τον λεπτό εσωστρεφή κόσμο του Μουνκ. Η παιδική του ηλικία επισκιάστηκε από την ασθένεια, το πένθος και τον φόβο μήπως κληρονομήσει μια ψυχική ασθένεια που διέτρεχε την οικογένειά του.

Σε ηλικία 5 χρονών έχασε την μητέρα του από φυματίωση. Λίγα χρόνια αργότερα χάνει την αγαπημένη του αδελφή και μεγαλώνει με έναν νευρικό και εμμονικά θρησκόληπτο πατέρα. Αργότερα βίωσε μια σειρά καταδικασμένων ερωτικών σχέσεων, και όλα αυτά συνέβαλαν να εμπνευστεί τα μακάβρια οράματα και τους εσωτερικούς εφιάλτες του, που επηρέασαν την καλλιτεχνική του ιδιοσυγκρασία..

Ζωγραφίζει, ή μάλλον πάντα βλέπει, τα πράγματα με τρόπο διαφορετικό από εκείνο των άλλων καλλιτεχνών. Αποτυπώνει μόνο το ουσιώδες και αυτό, φυσικά, είναι το μόνο που ζωγραφίζει. Δημιουργεί με έναν μοναδικά δικό του τρόπο και αφηγείται τις Ερινύες του, την ζωή, τον έρωτα και τον θάνατο.

Η θλίψη στα έργα του είναι διάχυτη. Πλημμυρίζει τους καμβάδες, ξεπηδά από τα σχέδια και τις γραμμές, αιωρείται πάνω από τις εκτυπώσεις του και ο ιδιαίτερος καλλιτέχνης ενσωματώνει αρμονικά τον χρόνο που παγώνει στην ιστορία που αφηγείται, ενώνοντας τα νοήματα με την τέχνη του.

Σπουδάζοντας στη Βασιλική Σχολή Τέχνης και Σχεδίου στην Κριστιανία (σημερινό Όσλο), ο Μουνκ άρχισε να ζει μια μποέμικη ζωή υπό την επίδραση του μηδενιστή Hans Jæger, ο οποίος τον παρότρυνε να ζωγραφίσει τη δική του συναισθηματική και ψυχολογική κατάσταση («ζωγραφική ψυχής»). Από αυτό προέκυψε το ιδιαίτερο στυλ του.

Edvard Munch, Crouching Nude, 1917-19, Munch Museum, Oslo © Munchmuseet

Τα ταξίδια έφεραν νέες επιρροές και διεξόδους. Στο Παρίσι, έμαθε πολλά από τον Paul Gauguin, τον Vincent van Gogh και τον Henri de Toulouse-Lautrec, ιδιαίτερα τη χρήση του χρώματος. Στο Βερολίνο, γνώρισε τον Σουηδό δραματουργό August Strindberg, τον οποίο ζωγράφισε, καθώς ξεκίνησε μια μεγάλη σειρά πινάκων που αργότερα θα αποκαλούσε “The Frieze of Life”, που απεικόνιζε μια σειρά από βαθιά ψυχικά θέματα όπως η αγάπη, το άγχος, η ζήλια και η προδοσία. Ολα μα όλα βουτηγμένα σε μια εξουθενωτικά βαριά ατμόσφαιρα.

Η διάσημη “Κραυγή” (The Scream)του εντυπώθηκε σαν ιδέα ενώ βρισκόταν στο Όσλο. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Munch, ήταν έξω περπατώντας το ηλιοβασίλεμα, όταν «άκουσε την τεράστια, άπειρη κραυγή της φύσης». Το αγωνιώδες πρόσωπο του πίνακα ταυτίζεται ευρέως με την αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου. Ακόμα και σήμερα είναι το ίδιο έντονη η συναισθηματική σφοδρότητα που συνεπαίρνει τον κάθε θεατή. Ακόμα και σήμερα μέσα στην κλιματική αλλαγή που δείχνει τα δόντια της σε ολόκληρο τον πλανήτη αποτελεί την “κραυγή” αγωνίας για τα μελλούμενα.

Edvard Munch: Skrik / The Scream, 1893, Crayon, Munch Museum, Oslo © Munchmuseet

Μεταξύ 1893 και 1910, έφτιαξε δύο ζωγραφισμένες εκδοχές της και δύο σε παστέλ, καθώς και μια σειρά από εκτυπώσεις-χαρακτικά. Ένα από τα παστέλ μάλιστα κατέχει την τέταρτη υψηλότερη ονομαστική τιμή που πληρώθηκε για έναν πίνακα σε δημοπρασία.

Καθώς η φήμη και ο πλούτος του μεγάλωναν, η συναισθηματική του κατάσταση παρέμενε δυστυχώς το ίδιο ανασφαλής. Σκέφτηκε για λίγο το πλησίασμα με άλλους ανθρώπους ακόμα και το γάμο, αλλά δεν μπορούσε να δεσμευτεί.

Μια ψυχική κατάρρευση το 1908 τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το βαρύ ποτό που του δημιουργούσε προβλήματα και νηφάλιος πια ενθουσιάστηκε από την αυξανόμενη αποδοχή του από τους κατοίκους της νορβηγικής πρωτεύουσας και τις εκθέσεις του στα μουσεία της πόλης.

Τα τελευταία του χρόνια πέρασαν δουλεύοντας ήσυχα. Αν και τα έργα του ήταν απαγορευμένα στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ευρώπη, τα περισσότερα από αυτά ευτυχώς δεν καταστράφηκαν και επέζησαν του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, εξασφαλίζοντάς του την παγκόσμια αναγνώριση.

Πολλά από τα έργα του βρίσκονται στην πλούσια συλλογή και τα αρχεία του Μουσείου Μουνκ (Munch Museum) στο Οσλο της Νορβηγίας και είναι πραγματικά χαρά να τα απολαμβάνεις συγκεντρωμένα.

Ο Μουνκ με το ιδιαίτερα έντονο εξπρεσιονιστικό ζωγραφικό στιλ καταφέρνει πραγματικά να μπορεί ποιητικά να εξερευνά το συναισθηματικό τοπίο με αξιοσημείωτη ένταση φέρνοντας στο προσκήνιο το φάσμα που κρύβεται στο βάθος της ψυχής μας. Είναι αξιοσημείωτο πως καταφέρνει αριστουργηματικά να αναδύεται δυναμικά και πρωτοπόρα το συναίσθημα, για να περάσουμε από την απαισιοδοξία και τον πεσιμισμό από τα δεινά και τις δυσκολίες της καθημερινότητας στην δίψα για ζωή, στον αγώνα για φως και αγάπη. Από το σκοτάδι και το γκρίζο στο φως και την λάμψη

** Πληροφορίες για το καταπληκτικό έργο θα βρείτε στο site του Μουσείου Μουνκ (Munch Museum): https://www.munchmuseet.no/en/

** Photo: Munch Museum, Oslo © Munchmuseet