Félix Vallotton / Φελίξ Βαλοτόν: ο Ελβετός ζωγράφος της ομάδας Ναμπί (Les Nabis, σημαίνει προφήτης) με τον μυστηριακό κόσμο του γεμάτο σκιές και χρώματα
Ο πνευματώδης δημιουργός παρατηρώντας προσεκτικά την κοσμική και πολιτική ζωή, αποτύπωνε σε ξυλογραφίες εμπνευσμένες σκηνές που δημοσιεύονταν πολύ συχνά στον Τύπο. Ο έντονος ρεαλισμός και η δροσερή γραμμικότητα του μεταγενέστερου στυλ του, τον έκαναν έναν από τους πιο ξεχωριστούς καλλιτέχνες των αρχών του 20ού αιώνα. Κι αν οι ξυλογραφίες του εντυπωσιάζουν, οι ζωγραφιές του απελευθερώνουν την φαντασία με συναρπαστικά πορτραίτα, νεκρές φύσεις που μαγνητίζουν, τοπία που φωτοβολούν, αιχμηρά σατιρικές εκτυπώσεις, αλλά και συναισθηματικά φορτισμένους πίνακες με σκηνές που πληθωρικά διαχέουν ψυχολογική ένταση στο χώρο και την διάθεση. Θυμόμαστε την μεγάλη έκθεση «Félix Vallotton: Painter of Disquiet», στην Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts) του Λονδίνου, του 2019, με πάνω από 80 έργα και εκτυπώσεις- που έφερε για πρώτη φορά στο Βρετανικό κοινό ολοκληρωμένο το έργο του
Η κλιματική αλλαγή ήρθε! Κατέφθασε! Ακραία καιρικά φαινόμενα, παγωνιά, και το θερμόμετρο στα μείον του! Εδώ στο Λονδίνο ο Δεκέμβρης με το που μπήκε, αμέσως μας έδειξε το παγωμένο σαρδόνιο γέλιο του. ‘Έπεσαν χιόνια, πάγωσαν δρόμοι και πεζοδρόμια και η θερμοκρασία σχεδόν δύο εβδομάδες έπαιζε από το +1 στο -1 παρά τον ήλιο και τον καθαρό ουρανό.
Χειμερινή ισημερία και ο ήλιος κάνει πολύ σύντομα ταξίδια, χαμηλά προς το Νότο, στο ουράνιο στερέωμα. Στις 4 το απόγευμα το σκοτάδι κυριαρχεί και μένει συντροφιά μας μέχρι το ξημέρωμα της άλλης μέρας κοντά στις 8 το πρωί.
Γραφεία και σπίτια φωταγωγούνται σταδιακά, φωτοβολούν οι γυάλινοι ουρανοξύστες τα μέσα τους, γεμίζουν φώτα παράθυρα και μεγάλες μπαλκονόπορτες και αρχίζει το “θέατρο σκιών”. Σκοτεινές φιγούρες πάνε κι έρχονται σε τροχιές, σχεδόν προκαθορισμένες από τις καθημερινές συνήθειες και ασχολίες. Άνθρωποι και καταστάσεις μέσα σε στενά περιορισμένα φωτεινά πλαίσια Τι μυστικά και όνειρα μπορεί να κρύβουν όλα αυτά, όλες αυτές οι σκιές, όλες αυτές οι ανθρώπινες υπάρξεις, όλες αυτές οι ζωές;
Κάποιος μοιάζει να μαγειρεύει, άλλος διαβάζει σε μια πολυθρόνα με το λαμπατέρ από πάνω του, τα παιδιά με τον σκύλο κυνηγιούνται, πίσω από οθόνες εργαζόμενοι σε αναμονή λήξης ωραρίου, ενα ζευγάρι ανταλλάσει ένα βιαστικό φιλί… Γίνεται ο καθένας μας αυτόπτης μάρτυρας της στιγμής, της ζωής, των συναισθημάτων... Υποθέτουμε ζωντανά αφηγήματα, με τις σκιές και τα χρώματα να λαμπυρίζουν τους απόκοσμους κόσμους τους.
Υπάρχει ένας ζωγράφος που παραστατικά μπόρεσε μέσα από το έργο του να απεικονίσει τη ζωή μέσα στον μυστηριακό κόσμο των σκιών με υπέροχη φωτοσκίαση και αριστουργηματικό χρώμα και δεν είναι άλλος από τον Félix Vallotton (Φελίξ Βαλοτόν, 28 Δεκεμβρίου 1865 - 29 Δεκεμβρίου 1925).
Μεταφερόμαστε χρονικά, ταξιδεύουμε στην Μπελ Επόκ. Ομορφη, χρυσή εποχή και αισιόδοξο πνεύμα. Η περίοδος στην ιστορία της Ευρώπης που καλύπτει το τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου, μέχρι την έναρξη του καταστροφικού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μια πεντηκονταετία προόδου, εφευρέσεων, εκσυγχρονισμού, της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης και των ταξικών διεκδικήσεων, λίγο πριν τα μαύρα πέπλα της σφοδρής γενικευμένης ενδοευρωπαϊκής διένεξης τυλίξουν απ’ άκρου σε άκρο την Γηραιά Ηπειρο.
Είναι η εποχή που ο αιώνας άλλαζε και ο κόσμος ζούσε τους χρόνους της ανεμελιάς, του επιδεικνυόμενου πλούτου, της έντονης βραδινής διασκέδασης σε γεμάτες σάλες και καμπαρέ, λουσμένες στο φως, το χρώμα και την μουσική. Αυτά τα χρόνια που χαρακτηρίστηκαν όμορφα, πήραν το όνομά τους μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου για να σηματοδοτηθεί έτσι η λάμψη, τα όνειρα και η αισιοδοξία των ανθρώπων πριν το τρομερό αιματοκύλισμα.
Είναι ακριβώς αυτή η εποχή που η τέχνη δυναμικά μπαίνει στην καθημερινότητα όλων και κατακτά τους χώρους, τις καρδιές και τις ζωές στο πλατύ κοινό.
Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, το Παρίσι ήταν η χωρίς ανταγωνισμό δυτική πρωτεύουσα στον κόσμο της τέχνης. Ο ιμπρεσιονισμός είχε μεταμορφώσει τις εικαστικές τέχνες και ο μετα-ιμπρεσιονισμός γνώρισε μεγάλη άνθηση στο πέρασμα του χρόνου. Οι καλλιτέχνες, μαζί με τους επιστήμονες και τους βιομηχάνους, θεωρήθηκαν από πολλούς ως οι ηγέτες του κόσμου, η πρωτοπορία στην απαρχή για το χτίσιμο μιας νέας κοινωνίας.
Στον κόσμο της πόλης του φωτός μ’ αυτή την δυναμική και προοπτική έφτασε ο 16χρονος Ελβετός καλλιτέχνης Félix Vallotton, ο οποίος έκανε την γαλλική πρωτεύουσα σπίτι του για το υπόλοιπο της ζωής του. Γεννημένος στη Λοζάνη σε μια αυστηρή οικογένεια Προτεσταντών, δραπετεύει έφηβος για να σπουδάσει τέχνη. Η νέα πόλη του εξάπτει την περιέργειά και περιμένει να την εξερευνήσει. Παρατηρεί με άγρυπνο μάτι τη δημόσια χρήση του τηλεφώνου, το λαμπύρισμα από τον νέο ηλεκτροφωτισμό, τις φιλονικίες στα καφέ, τις παρέες στα λευκοντυμένα τραπέζια τα γεμάτα αλκοόλ και οργή. Εξάπτουν την φαντασία του όλα όσα συμβαίνουν στο φως αλλά και στο σκοτάδι αυτής της ζωντανής, μοντέρνας πόλης στην καρδιά της Ευρώπης.
Ο Félix συμμετείχε στενά σε μια ομάδα καλλιτεχνών γνωστών ως Ομάδα Ναμπί (Les Nabis), μεταξύ των οποίων συμμετείχαν και οι Πιέρ Μπονάρ (1867-1947) και Εντουάρ Βιγιάρ (1868-1940) με τον οποίο παρέμεινε φίλος για ολόκληρη τη ζωή του. Η ομάδα συγκροτήθηκε αρχικά από μία ομάδα φίλων που ενδιαφέρονταν για τη μοντέρνα τέχνη και τη λογοτεχνία, και οι περισσότεροι από αυτούς ήταν συμφοιτητές στην Ακαδημία Ζουλιάν. Η λέξη Nabi σημαίνει «προφήτης» στο Αραβικά και τα Εβραϊκά και οι επιρροές τους προήλθαν από τις ιαπωνικές ξυλογραφίες, τον γαλλικό συμβολισμό αλλά και την αγγλική προραφαηλιτική τέχνη.
Ο Vallotton πάντα πνευματώδης και παρατηρώντας προσεκτικά την κοσμική και πολιτική ζωή, αποτύπωνε σε ξυλογραφίες εμπνευσμένες σκηνές που δημοσιεύονταν πολύ συχνά στον Τύπο. Τα έργα του υπήρξαν ένα λαμπερό φως στη λαγνεία, την απληστία, τις υποκρισίες της μεσαίας τάξης σε σφοδρές σκηνές που χαρακτηρίζονται από την έντονη, ασπρόμαυρη απεικόνιση τους απέναντι στις μέχρι τότε κοινωνικές τάσεις. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους δημιουργούς της εποχής του σ’ αυτόν τον τομέα.
Καθώς η δουλειά του εξελίχθηκε με το πέρασμα των χρόνων, ο έντονος ρεαλισμός και η δροσερή γραμμικότητα του μεταγενέστερου στυλ του, τον έκαναν έναν από τους πιο ξεχωριστούς καλλιτέχνες των αρχών του 20ού αιώνα.
Κι αν οι ξυλογραφίες του εντυπωσιάζουν, οι ζωγραφιές του απελευθερώνουν την φαντασία και σε παρασύρουν στην μυστηριώδη μαγεία τους. Οι κόσμοι του ορίζονται με ζωντανά χρώματα, που πάντα όμως θα κρύβουν και μια συνωμοσία σκιών που ψιθυρίζουν τα κρυφά και τα ανομολόγητα σε βελούδινους καναπέδες, απόκρυφες γωνιές και μισοφωτισμένα δωμάτια.
Οι πίνακές του αφηγούνται λαμπερές ιστορίες αλλά, όπως πάντα, οι σκιές έχουν μια διαφορετική αφήγηση. Έτσι τα έργα του, μικρά, συμπαγή, με σαγηνευτικές αποχρώσεις αποτελούν ένα αφηγηματικό παζλ.
Το 2019 στην Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts) στο Πικαντίλι του Λονδίνου απολαύσαμε την ζωή και το έργο του αριστοτέχνη Ελβετού ζωγράφου σε μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «Félix Vallotton: Painter of Disquiet». Έφερε για πρώτη φορά στο Βρετανικό κοινό ολοκληρωμένο το έργο του καλλιτέχνη με πάνω από 80 ζωγραφικά έργα και εκτυπώσεις.
Συναρπαστικά πορτραίτα, νεκρές φύσεις που μαγνητίζουν, τοπία που φωτοβολούν, αιχμηρά σατιρικές εκτυπώσεις, αλλά και συναισθηματικά φορτισμένους πίνακες με σκηνές που πληθωρικά διαχέουν ψυχολογική ένταση στο χώρο και την διάθεση. Αποκαλύφθηκε σε πλήρη έκταση το εξαιρετικό του έργο και η στιλιστική επανάσταση που έφερε με την έμπνευση και την φαντασία του.
Η αυτοπροσωπογραφία του σε ηλικία μόλις είκοσι χρονών πραγματικά συγκλονιστική. Απεικονίζει με εξαιρετική μαεστρία τον εαυτό του. Ο ανήσυχος νεαρός μας κοιτά επίμονα και με προσμονή μπροστά σε ένα πολύ ήσυχο και ήρεμο χρωματικά σκηνικό κάνοντας την αντίθεση εντονότερη.
Στις φημισμένες ξυλογραφίες του βλέπουμε την ίδια αιχμηρή ματιά. Άγριες σκηνές στους δρόμους του Παρισιού. Πλήθος κόσμου που διαμαρτύρεται, συγκεντρώσεις που ξαφνικά διαλύονται από κάποια αόρατη απειλή, πανωφόρια και καπέλα διασκορπισμένα, η βροχή που χτυπά με δύναμη στις ομπρέλες και πλημμυρίζει τους δρόμους, βίαιοι αστυνομικοί. Αποτυπώνουν τον κόσμο έντονα και ρεαλιστικά ίσως και με μια δόση σάτιρας. Το λευκό χαρτί με τις μαύρες γραμμές μετατρέπεται σε δυναμικό καταγραφέα της καθημερινότητας και δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι παριζιάνικες σκηνές του αναπαράγονται σε εφημερίδες μέχρι και σήμερα.
Ωστόσο ο Félix Vallotton αναζητά το επίκεντρο στη δουλειά του. Στους εξαιρετικούς ζωγραφικούς του πίνακες βλέπουμε να πειραματίζεται. Τα υπέροχα χρώματα στα έργα του χωρούν αβίαστα τις μακρινές σκιές, ως μια υπαρξιακή, ψυχολογική και σωματική πτυχή της ανθρώπινης κατάστασης και διάθεσης, που όμως μπορεί να μονοπωλήσει την οπτική του έργου. Έτσι δημιουργούνται οι έντονες αφηγήσεις του που φέρνουν στον αέρα μια αγχώδη ανησυχία. Πάντα υπάρχουν ένας άνδρας, μια γυναίκα σε ένα κλειστοφοβικό αστικό περιβάλλον που υπονοούμε την σχέση τους, χωρίς τίποτα όμως να είναι ξεκάθαρο. Μια συνωμοσία σκιών σε δωμάτια και κρεβατοκάμαρες που ανοίγουν σαν χρυσά κλουβιά.
Εντυπωσιακό είναι πως ο Vallotton με την ζωγραφική του ψάχνει ανήσυχα να ικανοποιήσει την φαντασία του και ζωγραφίζει πολλά διαφορετικά πράγματα. Σκηνές, τοπία, πορτρέτα αλλά και εντυπωσιακές νεκρές φύσεις όπως ο πίνακας με τις πέντε λαμπερές πιπεριές που βρίσκονται δίπλα σε ένα μαχαίρι που φαίνεται χρωματισμένο κόκκινο, ίσως κι από αίμα. Πάντα αφήνει ένα υπονοούμενο σε κάθε πίνακά του.
Πειραματίστηκε μόνο για ένα χρόνο με την γλυπτική, έγραψε οκτώ θεατρικά έργα και τρία μυθιστορήματα συμπεριλαμβανομένου του ημι-αυτοβιογραφικού «La Vie meurtrière» (Η δολοφονική ζωή), το οποίο ξεκίνησε το 1907 αλλά δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του.
Ασυμβίβαστος δημιουργός κατάφερε να συλλαμβάνει μορφές και χρώματα αποκτώντας ένα χαρακτηριστικό ανήσυχο στιλ. Διακρίνουμε και απολαμβάνουμε στο έργο του τα αφηγήματα του. Κρυφές ιστορίες και διαθέσεις που περιμένουν να ανακαλυφθούν μέσα στις εμφανείς αφηγήσεις των έργων του προσδίδοντας στο σκηνικό σασπένς, μυστήριο αλλά και μια γκραν γκινιόλ χιτσκοκική ατμόσφαιρα.
Τα παράθυρα χαμηλώνουν το φως, σταδιακά σβήνουν στην πόλη. Οι ανθρώπινες ιστορίες κλείνονται ασφαλείς μέσα σε κτίρια, πίσω από διπλά τζάμια. Οι σκιές σβήνουν και γίνονται ένα με το σκοτάδι, για να αποκτήσουν πάλι ζωή, στο ξημέρωμα μιας νέας μέρας.
**Πληροφορίες για την έκθεση «Félix Vallotton: Painter of Disquiet», του 2019, στην Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts), Λονδίνο, θα βρείτε εδώ: https://www.royalacademy.org.uk/exhibition/felix-vallotton
** Photo: Ολα τα έργα παρουσιάστηκαν στην έκθεση «Félix Vallotton: Painter of Disquiet», του 2019
1. Félix Vallotton, The Visit (La Visite), 1899. Kunsthaus Zürich, 1909 © Kunsthaus Zürich
2. Félix Vallotton, Sunset, Villerville (Coucher de soleil, Villerville), 1917. Kunsthaus Zürich. Association of Zürich Art Friends. Acquired 1977 © Kunsthaus Zürich.
3. Félix Vallotton, Moonlight (Clair de lune), 1895. Musée d'Orsay. © RMN-Grand Palais (musée d'Orsay) / Hervé Lewandowski
4. Self-portrait at the Age of Twenty (Autoportrait à l’âge de vingt ans), 1885. Musée cantonal des Beaux-Arts de Lausanne. Acquisition, 1896. Inv. 620. Photo © Nora Rupp, Musée cantonal des Beaux-Arts de Lausanne.
5. Félix Vallotton, Bathing on a Summer Evening (Le Bain au soir d’été) (detail), 1892-93. Kunsthaus Zürich. Gottfried Keller Foundation, Federal Office of Culture, Bern. Acquired 1965. © Kunsthaus Zürich.
6. Félix Vallotton, Sandbanks on the Loire (Des Sables au bord de la Loire), 1923. Kunsthaus Zürich. Acquired 1938 © Kunsthaus Zürich.
7. Félix Vallotton, Intimacies V: Money (Intimités V: L'Argent), 1897-8. Ville de Genève, Musées d’art et d’histoire, Don Lucien Archinard © Musées d’art et d’histoire, Ville de Genève, Cabinet d'arts graphiques.
8. Félix Vallotton, The Ball (Le Ballon), 1899. Musée d’Orsay, Paris. Bequest of Carle Dreyfus, 1953. Photo © RMN-Grand Palais (musée d'Orsay) / Hervé Lewandowski.
9. Félix Vallotton, Red Peppers (Poivrons rouges), 1915. Kunstmuseum Solothurn, Dübi-Müller Foundation, Photo © SIK-ISEA, Zurich.
10. Félix Vallotton, The Pond (La Mare), 1909. Kunstmuseum Basel. Donated by the Friends of Kunstmuseums, Basel 1995. Photo © Kunstmuseum Basel, Sammlung Online.
Comments