Francis Picabia (Φράνσις Πικαμπιά): τολμηρός, ανήσυχος, ιδιοφυής

Πρώτα πειραματίστηκε με τον Ιμπρεσιονισμό και τον Πουαντιγισμό, μετά, το κίνημα Dada, ο Σουρεαλισμός, η Μοντέρνα Τέχνη και ο Κυβισμός αποδείχθηκαν πολύ στενοί χώροι για να αντέξουν το υπερμέγεθες ταλέντο και έργο τού Γάλλου avant-garde εικαστικού, ποιητή και τυπογράφου. Οι εξαιρετικά αφηρημένες, επίπεδες συνθέσεις του, ήταν πολύχρωμες και πλούσιες σε αντιθέσεις και συναισθήματα. Μια ατίθαση προσωπικότητα που πειραματίστηκε και γύρισε την πλάτη του στον Τύπο και το καλλιτεχνικό κατεστημένο. Απολαύσαμε το 2016 το έργο του σε μια έκθεση στο MoMA της Νέας Υόρκης.

«Νιώθω σαν τάνκερ στη λίμνη των Ιωαννίνων»! Αυτή η φράση αυτοπροσδιορισμού από τον Μίκη Θεοδωράκη (1925-2021), του σπουδαιότερου Έλληνα συνθέτη της νεότερης ιστορίας μας, μου έχει αποτυπωθεί ανεξίτηλα. Τα λόγια ετούτα δεν είναι ένας κομπασμός, ένα εγωιστικό υπερφίαλο λέγειν, είναι λόγια μεστά που ακριβώς δείχνουν την δίψα για δημιουργία, τις νέες ιδέες που τον βασάνιζαν και έπρεπε να μετουσιωθούν σε έργα, νότες, στίχους, μουσικές.
Λέγοντας αυτή την φράση εικάζω πως θα ήθελε παραστατικά να εξωτερικεύσει όλο τον πλούτο της γνώσης, των πειραματισμών και της πρωτοπορίας που τον ωθούσε μέχρι και τα βαθιά του γεράματα να κάνει τεράστια άλματα σκέψης, να είναι ένας έφηβος με δίψα για ζωή και δημιουργίες, που να μην φτάνει ετούτος ο κόσμος και ο χρόνος μας ο πεπερασμένος για να τον χωρέσει. Φαντάζουν μπροστά του πολύ μικρά όλα.
Το ταλέντο, η τέχνη, το συναίσθημα και η δημιουργία πνίγει τον δημιουργό. Θέλει να μετουσιωθεί σε έργο που θα απλωθεί και θα πετάξει , θα ανέβει ψηλά και θα τυλίξει όλο τον πλανήτη μας, όλο το Σύμπαν γιατί έτσι θα αγγίξει άλλους ανθρώπους. Να δημιουργήσει πρωτόγνωρο, εκ του μηδενός συναίσθημα σε όλους, ώστε το καλλιτέχνημα να προσδιοριστεί και να λάβει σκοπό, για να επικοινωνήσουμε συναισθηματικά όχι μόνο με τον καλλιτέχνη αλλά και τους γύρω μας καθώς βαδίζουμε στα ίδια μονοπάτια της αυτο-ψυχανάλυσης μέσα από την Τέχνη. Η μόνη σταθερά τού δημιουργού, να είναι συνεπής με τα θέλω του και απέναντι στην Τέχνη.

Έτσι, παράξενα ταξιδεύουν οι σκέψεις των ανθρώπων, κάνουν άλματα καθώς μας παρασύρουν οι ιδέες μεγάλων δημιουργών. Παρασυρόμαστε από σκέψεις και μια απίστευτη αίσθηση ελευθερίας καθώς εμβαθύνουμε στον απίστευτο κόσμο του Francis Picabia (Φράνσις Πικαμπιά) 1879–1953.
Το 1922, ο ιδιαίτερα εκκεντρικός Γάλλος δημιουργός έγραψε: «Αν θέλετε να έχετε καθαρές ιδέες, αλλάξτε τις σαν πουκάμισα». Ακριβώς αυτό! Αυτό έπραξε καθ' όλη τη διάρκεια της τολμηρής και εφευρετικής καριέρας του, η οποία διήρκεσε σχεδόν 50 χρόνια και περιλάμβανε ζωγραφική, περφόρμανς, ποίηση, εκδόσεις και κινηματογράφο. Ο Picabia έζησε με αυτή τη συνταγή, έξω από τα καθιερωμένα.

Αν και παραμένει περισσότερο γνωστός ως Ντανταϊστής, το έργο του κυμαινόταν από την ιμπρεσιονιστική ζωγραφική έως τη ριζοσπαστική αφαίρεση, από την εικονοκλαστική πρόκληση έως τον ψευδοκλασικισμό και από τη ζωγραφική με βάση τη φωτογραφία έως την Art Informel. Απολάμβανε δε τις διαμάχες, φροντίζοντας να περνούν στον Τύπο κι αυτό ήταν ένα μέρος να προκαλεί ώστε να “δημιουργήσει” την έξωθεν καλλιτεχνική του περσόνα.
Εκείνο που υποστηρίζουμε είναι η ελευθερία πνεύματος του καλλιτέχνη να αλλάζει στιλ και μέσο και επίσης το δικαίωμα του να μην είναι συνεπής σε μια και μόνη μανιέρα, να μην αποζητάμε την συνοχή στο έργο του. Αν αυτό το κατανοήσουμε τότε ναι μπορούμε να περιπλανηθούμε μέσα σε δημιουργίες που αψηφούν την συνέπεια και την κατηγοριοποίηση όπως αυτές του Picabia.
Ο καταπληκτικός Γάλλος, μια και μοναδική σταθερά ακολούθησε στην καριέρα του, ήταν πραγματικά απρόβλεπτος. Από τον ιμπρεσιονισμό και τα τοπία περνά με ευκολία στην ριζική αφαίρεση, από το προκλητικό Dada στα στυλιζαρισμένα γυμνά, από τις περφόρμανς, την φωτογραφία και την κινηματογραφία στην ποίηση και την έκδοση βιβλίων. Με θαυμαστή ευκολία δημιουργεί όπως κανείς άλλος καλλιτέχνης στην πολυτάραχη ζωή του.

Γεννήθηκε στο Παρίσι το 1879 από Γαλλίδα μητέρα και Ισπανό πατέρα και σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Οι πρώτες του δημιουργίες είναι ιδιαίτερα επηρεασμένες από τον ιμπρεσιονισμό αλλά το 1909 έρχεται σε επαφή με το κίνημα του κυβισμού και επηρεάζεται σημαντικά. Γίνεται μέλος της ομάδας των κυβιστών Puteaux και γνωρίζεται με τον Marcel Duchamp (Μαρσέλ Ντισάν) 1887-1968.
Αυτή η στιλιστική αλλαγή ήταν η πρώτη από τις πολλές απότομες ανατροπές που θα χαρακτήριζαν την καριέρα του. Έρχεται και η πρώτη “σκανδαλώδης επιτυχία του“, καθώς συζητείται παντού, αφού οι κριτικοί καταδίκασαν το νέο έργο του ως «άσχημο» και «ακατανόητο».
Ενώ ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη, ο Picabia αναζήτησε εξορία στο εξωτερικό. Μέχρι το 1915 ταξιδεύει στην Νέα Υόρκη όπου προωθεί την Μοντέρνα Τέχνη στην Αμερική συμμετέχοντας σε αβάν γκαρντ ρεύματα. Το 1916 ενώ βρίσκεται στην Βαρκελώνη δημοσιεύει για πρώτη φορά τα λεγόμενα μηχανικά σχέδια του στο ντανταϊστικό περιοδικό «391».
Τα αντικείμενα στα έργα του αποκτούν σκληρές άκρες, επιφάνειες, που αντιγράφονται συχνά από επιστημονικά περιοδικά και αποδίδονται με ακρίβεια. Πέρασε εύκολα σε βιομηχανικά χρώματα που κατέλαβαν το επίκεντρο της δουλειάς του. Άρχισε επίσης να “εμβολίζει” τις συνθέσεις του με λέξεις και φράσεις.

Ο Picabia συνέχισε την ενασχόληση του με το ντανταϊστικό κίνημα το 1919 στη Ζυρίχη και το Παρίσι και βέβαια θεωρείται ως ένας από τους ηγέτες του. Στο Παρίσι μπαίνει βαθιά στο κίνημα Dada, φτιάχνοντας παραστάσεις, πάρτι και συγκεντρώσεις και αρχίζει ομηρικές μάχες στον Τύπο με μια ολική επίθεση στην κουλτούρα του ορθολογισμού που οι Ντανταϊστές θεωρούσαν υπεύθυνους για τον πόλεμο.
Πειραματίζεται με ανορθόδοξα υλικά και το 1921 αποκήρυξε το Dada για να ακολουθήσει τον υπερρεαλισμό. Παρόλο που το εγκαταλείπει ορισμένα δόγματα αυτού του κινήματος παρέμειναν στο έργο του, συμπεριλαμβανομένου του σφετερισμού εικόνων. Μάλιστα σε μια από τις τελευταίες στιλιστικές του φάσεις, αντέγραψε και ανα-συνδύασε φωτογραφίες περιοδικών σε νέες, ζωγραφισμένες συνθέσεις,
Κάτω από την επίδραση του σουρεαλισμού το 1925 ο καλλιτέχνης μετακόμισε στη νότια Γαλλία, όπου έζησε και εργάστηκε μέσα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τον πόλεμο, ο Picabia επέστρεψε στο Παρίσι, όπου ασχολείται κυρίως με αφηρημένη ζωγραφική αλλά και γράφει ποιήματα. Πεθαίνει στις 30 Νοεμβρίου του 1953, σε ηλικία 74 ετών.

Το 2016 είχαμε τη χαρά να απολαύσουμε όλο το έργο αυτού του ανατρεπτικού δημιουργού που οι χώροι της Τέχνης αποδείχθηκαν μικροί για να αντέξουν το υπερμέγεθες ταλέντο και το έργο του. Το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ), στη Νέα Υόρκη έχοντας επί δεκαετίες προβάλλει τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα όλων των μεγάλων του μοντερνισμού όπως οι Pablo Picasso (Πάμπλο Πικάσο, 1881-1973), Henri Matisse (Ανρι Ματίς, 1869-1954), Piet Mondrian (Πιτ Μοντριάν, 1872-1944) και Ντυσάν άνοιξε διάπλατα τις πόρτες και τις αίθουσές του για να φιλοξενήσει τον ιδιότροπο, παραγωγικό, ανατρεπτικό συνοδοιπόρο τους.
Η έκθεση με τον ευρηματικά πρωτότυπο τίτλο, «Francis Picabia: Our Heads Are Round so Our Thoughts Can Change Direction» (Τα κεφάλια μας είναι στρογγυλά, ώστε οι σκέψεις μας να αλλάζουν κατεύθυνση) αναδρομική και μεγάλη,κάλυψε όλο το φάσμα της τολμηρής, προκλητικής καριέρας του δημιουργού. Σχεδιάστηκε με το Μουσείο Τέχνης Kunsthaus της Ζυρίχης, συγκεντρώνοντας περίπου 200 έργα σε πολλαπλά μέσα. Ουσιαστικά μέσα στις υπέροχες αίθουσες το κοινό,μελέτησε και εξερεύνησε, την αξιοπρόσεκτη και κρίσιμη θέση του καλλιτέχνη στην ιστορία της τέχνης του 20ου αιώνα.
125 έργα ζωγραφικής, μαζί με περίπου 45 έργα σε χαρτί, μία ταινία, και μια προσεκτικά επιλεγμένη συλλογή έντυπου υλικού μάς ανέδειξαν παραστατικά όλη την καριέρα που ακολούθησε, τα πολλά και διαφορετικά μονοπάτια καλλιτεχνικής δημιουργίας και έκφρασης.

Μέσα από ένα ευρύ φάσμα καλλιτεχνικών μέσων, πάντα συνεπής στις αντιφάσεις του, είναι μια ιδιαίτερη προσωπικότητα μέσα στους σύγχρονους δημιουργούς. Καθ' όλη τη διάρκεια, της ζωής του, αμφισβήτησε το νόημα και τον σκοπό της τέχνης ακόμα και όταν την εξασκούσε. Το 1949, ο Marcel Duchamp περιέγραψε το έργο τού Picabia ως μια «καλειδοσκοπική σειρά εμπειριών τέχνης». Χαρακτηρισμένη από μια “σταθερή ασυνέπεια”, αυτή η καριέρα συνεχίζει ακόμα και σήμερα να αμφισβητεί τις παραδοσιακές αφηγήσεις του μοντερνισμού.
Το έργο του ακόμα και σήμερα φαντάζει να είναι πιο ζωντανό ίσως από κάθε άλλου καλλιτέχνη της κλάσης του. Μην ξεχνάμε πως υπήρξε πρόδρομος των κυριότερων ρευμάτων της μοντέρνας τέχνης και αρνήθηκε πεισματικά να καλλιεργήσει ένα προσωπικό ύφος που θα βάθυνε και θα αποκτούσε προσωπική σφραγίδα με το χρόνο. Οι εκφραστικές του αφηγήσεις αιφνιδιάζουν ακόμα και τους εξοικειωμένους του μοντερνισμού. Υπήρξε πάνω από όλα ασεβής, τολμηρός και ανήσυχος και το ταλέντο του δεν “χωρούσε” πουθενά.
** Ολα τα έργα είναι από την έκθεση τού 2016, «Francis Picabia: Our Heads Are Round so Our Thoughts Can Change Direction», στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ) στη Νέα Υόρκη, πληροφορίες θα βρείτε εδώ: (https://www.moma.org/calendar/exhibitions/1670?locale=en)
Opmerkingen