James Abott McNeil Whistler: ο Αμερικανός εικαστικός έζησε και δημιούργησε κυρίως στο Λονδίνο. Θεωρείται κύριο όνομα του Αισθητικού Κινήματος.
Δείτε το videocast στο YouTube κάνοντας κλικ επάνω
Ακούστε το podcast στο Spotify κάνοντας κλικ επάνω, ή στο podcasters κάτω
----------
Το λευκό, πάντα μέσα μας σηματοδοτεί τo άσπιλο, το αγνό, αυτό το λευκό που πασπαλίζει χαρμόσυνα και γλυκά τις προσμονές μας. Το απαστράπτον του ήλιου που εξαφάνισε έστω για λίγο το γκρίζο από τις ζωές μας. Το λευκό που πάντα δίνει την αίσθηση της κάθαρσης, το λευκό χρώμα που είναι τόσο δύσκολο να το αποτυπώσει ο ζωγράφος όσο δύσκολο είναι να γεμίσει με λέξεις και νοήματα το λευκό φύλλο χαρτιού ένας συγγραφέας. Πριν λίγο καιρό μάλιστα απολαύσαμε μια ωδή του λευκού και του μυστηρίου του σε σε μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «Whistler’s Woman in White: Joanna Hiffernan» στη Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts) που μας γνώρισε την Joanna Hiffernan την μυστηριώδης γυναίκα με τα άσπρα, την Ιρλανδή μούσα με τα κόκκινα μαλλιά που ο υπέροχος ζωγράφος Whistler κατάφερε να αποτυπώσει βαθιά και αισθησιακά!
Περνούν οι εκλογές και πάνε… Ορκίζονται κυβερνήσεις και εκείνο που δεν αλλάζει είναι η αμείλικτη καθημερινότητά μας. Νικητές και ηττημένοι, αρχίζουν τους απολογισμούς της προεκλογικής περιόδου μέχρι την επόμενη εκλογική αναμέτρηση και βάζουν τους στόχους τους να προσεγγίσουν το πλατύ κοινό ώστε να μπορέσουν να το σαγηνεύσουν.
Αναλύσεις επί αναλύσεων, ειδικών και μη, ώστε να μπορέσουμε όλοι να καταλάβουμε γιατί ο κόσμος παρά τα πολλά προβλήματα δεν πάει στην κάλπη και το ποσοστό της αποχής απογειώνεται.
Αλήθεια είναι η αποχή ή το άκυρο πολιτική πράξη; Συνειδητά ναι, κάποιοι από εμάς όλους πιστεύουν πως δεν θέλουν με κανένα τρόπο να πάρουν μέρος σε μια διαδικασία, που δεν τους ικανοποιεί. Αλλά πολιτική πράξη είναι και το “ΛΕΥΚΟ”! Ο συνειδητοποιημένος ψηφοφόρος χρησιμοποιεί το μόνο όπλο που έχει απέναντι στο εκλογικό σύστημα με μια ψήφο καθαρά αμφισβήτησης.
Κενό, ολόλευκο ψηφοδέλτιο, που όμως ενώ δηλώνει παρουσία στην εκλογική διαδικασία όπως την υπαγορεύει το Σύνταγμα, συγχρόνως κραυγάζει την άρνησή του πολίτη απέναντι σε κάθε κόμμα και υποψήφιο. Ομώς θα αναρωτηθούμε ξανά, μπορούν αλήθεια να αλλάξουν τα πράγματα με την "ΛΕΥΚΗ" ψήφο ή τελικά ξανά δεν την λαμβάνει υπόψιν της η κάθε εξουσία.
Πάντα, πάντα ονειρευόμαστε πως το λευκό θα σηματοδοτήσει την αγνότητα της γέννησης του νέου, των συναισθημάτων, των στόχων, του άγραφου μέλλοντος που θα έρθει. Είναι μια νέα αρχή με όλα τα θετικά να τα προσμένουμε και να τα αποζητούμε.
Το λευκό πάντα δίνει την αίσθηση της κάθαρσης, το λευκό χρώμα που - σκεφτείτε λίγο - μπορεί να είναι τόσο δύσκολο να το αποτυπώσει ο ζωγράφος όσο δύσκολο είναι να γεμίσει με λέξεις και νοήματα το λευκό φύλλο χαρτιού ένας συγγραφέας.
Αλήθεια πως μπορεί να αποτυπώνεται τόση αμφισβήτηση, ένταση αλλά και ευτυχία στο λευκό;
Ένα σωληνάριο χρώματος, σ’ αυτή την περίπτωση ένα σωληνάριο με λευκό χρώμα τέμπερας δίνει λευκό σε όλους τους τόνους και τις εντάσεις. Πρέπει να πούμε πως υπάρχει γκάμα λευκών χρωμάτων λοιπόν στην παλέτα των καλλιτεχνών, σαν το «Flake White», όπως υποδηλώνει το όνομα, που δεν «πιάνεται» αρκετά στο χέρι, το «Titanium White», πιο σκληρό και πιο αδιαφανές, το «Permanent White», σταθερό και συμπαγές, ωστόσο και ένα απλό σωληνάριο «Zinc White» προσφέρει πολλά στην φύση και υφή του λευκού.
Το φευγαλέο λευκό χρώμα στον καμβά βρίσκεται πάντοτε εκεί αλλά ποτέ δεν υπάρχει, είτε πολύ, είτε λιγότερο, είτε πολύ περισσότερο. Λερώνεται εύκολα, σημαδεύεται και «μελανιάζει», με την πάροδο του χρόνου, χάνει την λαμπρότητά του, ξεθωριάζει.
Από το σωληνάριο βγαίνει ολόλευκο, στην παλέτα φαντάζει απαστράπτον και μόλις απλωθεί στον καμβά με το πινέλο του καλλιτέχνη γίνεται κάτι άλλο. Ένα χιονισμένο τοπίο, παγωμένα δέντρα, αυλές και σκεπές, ένα υπέροχο φόρεμα με την αίσθηση της αγνότητας, μια φανταιζί δαντέλα που τυλίγει αισθησιακά τον λαιμό, ρούχα στην λάμψη του φωτός. Η οπτική περνά από την ουσία στην εντύπωση, στην ιδιότητα του μοντέλου αλλά και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα.
Πριν λίγο καιρό το απαστράπτον λευκό λοιπόν έκανε τη θεαματική εισβολή του στους σκούρους τοίχους της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών (Royal Academy of Arts) στην πρωτεύουσα της Γηραιάς Αλβιώνας σε μια συναρπαστική έκθεση που απολαύσαμε με τίτλο «Whistler’s Woman in White: Joanna Hiffernan» με πίνακες των Whistler, Klimt και Rossetti για γυναίκες που φορούσαν αποκλειστικά λευκά φορέματα. Μια ωδή πραγματικά στο λευκό χρώμα! Αλλά τι ξεκίνησε αυτή την τάση τη δεκαετία του 1860;
Στις κεντρικές γκαλερί του Burlington House της Ακαδημίας στο Πικαντίλι απλώθηκαν τα εικαστικά έργα του James Abott McNeil Whistler (11 Ιουλίου 1834 - 17 Ιουλίου 1903) που μας παρουσίασαν την κοκκινομάλλα φιγούρα της Joanna Hiffernan, τυλιγμένη με τα λευκά της ενδύματα.
Η σχέση του ζωγράφου με το μοντέλο του ήταν πιο βαθιά από του καλλιτέχνη με την μούσα του. Εδώ μέσα από το έργο του εξερευνούμε τη ζωή και τον ρόλο της ως φίλης, μοντέλου, ερωμένης και συνεργάτιδας. Η στενή επαγγελματική και προσωπική της σχέση με τον καλλιτέχνη διήρκεσε δύο δεκαετίες, ωστόσο ελάχιστα για τον ρόλο ή την επιρροή της στη ζωή του έχουν διερευνηθεί μέχρι τώρα επισταμένως.
Σήμερα ο Αμερικανός δημιουργός Whistler θεωρείται ένα από τα πιο γνωστά ονόματα του Αισθητικού Κινήματος -το οποίο αφορούσε τη δημιουργία «τέχνη για χάρη της τέχνης»- στο τέλους του 19ου αιώνα, όταν και μετακόμισε στο Λονδίνο ως νεαρός ζωγράφος ελπίζοντας να σφυρηλατήσει τη φήμη του.
Εδώ γνώρισε την Joanna Hiffernan, ένα μοντέλο από την Ιρλανδία που θα γινόταν η μούσα του, η έμπιστή του αλλά και πολλά άλλα.
Γεννημένος στο Λόουελ της Μασαχουσέτης, ο Whistler πέρασε μέρος της νιότης του στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, όπου ο πατέρας του, πολιτικός μηχανικός, ήταν σύμβουλος για την κατασκευή του σιδηροδρόμου προς τη Μόσχα και ο μικρός James παρακολούθησε μαθήματα σχεδίου στην Αυτοκρατορική Ακαδημία Επιστημών. Μετά την επιστροφή του στο σπίτι τους στην Αμερική, ο Whistler μπήκε στη Στρατιωτική Ακαδημία των Ηνωμένων Πολιτειών στο Γουέστ Πόιντ. Σπούδασε σχέδιο με τον Robert W. Weir αλλά δεν πέτυχε υψηλή βαθμολογία σε άλλα θέματα και μαθήματα. Η αποτυχία του στη χημεία τον οδήγησε στην απόλυσή του από την ακαδημία το 1854. Τότε εργάστηκε στο τμήμα σχεδίων της ακτής και γεωδαιτικής έρευνας των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου έλαβε την πρώτη του εκπαίδευση στη χαλκογραφία. Μιλώντας ήδη άπταιστα γαλλικά από τα παιδικά του χρόνια στη Ρωσία, αποφάσισε να ακολουθήσει μια καριέρα ως καλλιτέχνης σπουδάζοντας στο Παρίσι.
Συμμετείχε στην καλλιτεχνική ζύμωση του Παρισιού στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, δημιουργώντας ένα ξεχωριστό στυλ αντλώντας έμπνευση από διάφορες πηγές και έφτασε σε μια εκδοχή του μετα-ιμπρεσιονισμού στα μέσα της δεκαετίας του 1860, μια εποχή που οι περισσότεροι σύγχρονοί του εξακολουθούσαν να εξερευνούν τον ρεαλισμό και τον ιμπρεσιονισμό.
Στη δεκαετία του 1850, λοιπόν, ο Whistler είχε αφήσει τη μποέμικη φοιτητική ζωή στο Παρίσι για να προσπαθήσει να βρει την καταξίωσή του στο Λονδίνο, αλλά η άνοδός του στην καλλιτεχνική επιτυχία δεν θα αποδεικνυόταν εύκολη.
Αποφεύγοντας την αξιοσέβαστη οδό Sloane όπου ζούσαν κάποιοι συγγενείς του, τράβηξε προς τις πολυσύχναστες αποβάθρες του Λονδίνου και τους ναυτικούς που ζούσαν και εργάζονταν εκεί
Εδώ, ο Whistler ξεκίνησε και τον πρώτο του πίνακα με την Hiffernan, το «Wapping» -όχι ντυμένη στα λευκά-, στην παμπ Angel στο Bermondsey (είναι ακόμα εκεί αν βρεθείτε να περπατάτε κατά μήκος του Τάμεση και μπορείτε να απολαύσετε ένα ποτό γεμάτο ιστορία τέχνης).
Αλλά ποια ήταν η Joanna Hiffernan; Γεννημένη στο Limerick το 1839, η πρώιμη παιδική της ηλικία συνδυάστηκε με τον μεγάλο λιμό της Ιρλανδίας. Καταφεύγοντας στο Ηνωμένο Βασίλειο, με την οικογένειά της, πιθανότατα ζούσε στις άθλιες φτωχογειτονιές του Λονδίνου.
Ως γυναίκα της εργατικής τάξης, γεννημένη στην Ιρλανδία, η ζωή της Joanna στην μεγάλη πόλη θα ήταν δύσκολη. Οταν γνώρισε τον Whistler το 1860, ασχολήθηκε με το “μόντελινγκ” – μια καριέρα που οι Βικτωριανοί την είχαν συνδέσει με τις εργαζόμενες του σεξ – και μπορεί επίσης να ονειρευόταν να μπορέσει και να ζωγραφίσει η ίδια.
Μέσα σε ένα χρόνο από τη γνωριμία με τον Whistler, ήταν το κύριο μοντέλο του. Τότε ο Whistler άρχισε έναν άλλο αντισυμβατικό πίνακα το εξαιρετικής έμπνευσης και τεχνικής «The White Girl», που αργότερα μετονομάστηκε σε «Symphony in White No.1» στο οποίο η Hiffernan φοράει ένα απλό, φαρδύ φόρεμα και κοιτάζει ανέκφραστα τον θεατή. Ο Whistler ήταν ο πρωτοπόρος του αισθητισμού, με τους πίνακές του να μην έχουν εμφανή αφήγηση, αντίθετα εστιάζονται σε φόρμες και χρώματα.
Η Hiffernan συνεχίζει να αποτυπώνεται σε πολλούς από τους διάσημους πίνακές του, συμπεριλαμβανομένων των τριών όμορφων «Symphonies in White».
Η δυναμική Ιρλανδή συμμετείχε επίσης στις επιχειρηματικές συναλλαγές του καλλιτέχνη. Διαχειριζόταν το στούντιο, τα περιουσιακά του και μερικές φορές κανόνιζε την πώληση έργων τέχνης. Φρόντισε ακόμη και τον γιο του που είχε αποκτήσει εκείνος εντωμεταξύ με άλλη γυναίκα.
Υποφέροντας από βρογχίτιδα που πιθανώς επιδεινώθηκε από τις πυκνές ομίχλες του Λονδίνου και τις αναθυμιάσεις μπογιάς από το στούντιο του Whistler, η Joanna Hiffernan πέθανε το 1886. Αν και δεν παντρεύτηκαν ποτέ, η καλλιτεχνική της συνεργασία με τον Whistler ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους και δημιούργησε αξέχαστα έργα τέχνης.
Για ένα βικτωριανό κοινό που είχε συνηθίσει σε ηθικά, θρησκευτικά ή ιστορικά έργα τέχνης, οι πίνακες του Whistler αποδείχτηκαν συγκλονιστικοί.
Προς απογοήτευση του καλλιτέχνη, το «The White Girl» απορρίφθηκε από τη Βασιλική Ακαδημία. Μετά από 10 χρόνια, ο John Ruskin κατηγόρησε τον Whistler ότι «έριξε ένα δοχείο με μπογιά στο πρόσωπο του κοινού» (ο καλλιτέχνης τον μήνυσε για συκοφαντική δυσφήμιση, ξεκινώντας μια δίκη που τελικά τον χρεοκόπησε).
Παρά αυτές τις δυσκολίες, στα τέλη της δεκαετίας του 1880 και κατά την δεκαετία του 1890 ο Whistler πέτυχε την πραγματική αναγνώριση του ως καλλιτέχνης, με μια σημαντική αναδρομική έκθεση της δουλειάς του στο Λονδίνο και την αγορά του έργου του από δημόσιες συλλογές. Πέθανε το 1903.
Το βικτωριανό κοινό ήταν μεγάλοι θαυμαστές της «sensation fiction». δηλαδή μυθιστορήματα με περίπλοκη πλοκή που περιλαμβάνουν τρομερά εγκλήματα, αθώες γυναίκες και μελοδραματικές σκηνές. Το συγκλονιστικό μυθιστόρημα του Wilkie Collins «The Woman in White», που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό του Charles Dickens «All the Year Round», έγινε γρήγορα best seller όταν εκδόθηκε το 1861.
Όταν το «The White Girl» εκτέθηκε για πρώτη φορά το 1862, η γκαλερί του Whistler αξιοποίησε τη δημοτικότητα του μυθιστορήματος διαφημίζοντάς το ως «Η εξαιρετική εικόνα του Whistler, «The Woman in White» και όχι ως «The White Girl». Αν και ο Γουίστλερ αποστασιοποιήθηκε δημόσια από το βιβλίο, δηλώνοντας «Ο πίνακας μου αναπαριστά απλώς ένα κορίτσι ντυμένο στα λευκά που στέκεται μπροστά από μια λευκή κουρτίνα», απολάμβανε τη δημοσιότητα.
Οι προφανείς θεματικές συνδέσεις μεταξύ ζωγραφικής και μυθιστορήματος αύξησαν τις εικασίες σχετικά με την ταυτότητα του μοντέλου του Whistler και συνέβαλαν στη διαρκή επιρροή της ιδέας της «γυναίκας με τα λευκά» στην τέχνη και τη λογοτεχνία του 19ου αιώνα.
Ο δημιουργός δουλεύει με το χρώμα (και εν προκειμένω ο Whistler με το λευκό χρώμα) πάνω στην επίπεδη επιφάνεια του καμβά και καταφέρνει το λευκό να «τραγουδήσει» το σώμα, την ολοζώντανη παρουσία ώστε να διαδοθεί και να ταξιδέψει στον κόσμο. Το χρώμα με την έμπνευση του ζωγράφου παίρνει ζωή, το σώμα γίνεται παρόν στον κόσμο μας. Αποκαλύπτεται δίπλα μας.
Οι άνθρωποι, οι θεατές των έργων αισθάνονται τις πρώτες στιγμές και μετά παρατηρούν έναν πίνακα. Αισθανόμαστε τον συναισθηματικό δρόμο μας στους πίνακες ζωγραφικής, κοιτάζοντας απλά το έργο ως όχημα πάνω στο οποίο μεταφέρονται τα συναισθήματά μας. Κάτω από αυτή την έννοια, το «νόημα» στη ζωγραφική είναι πολύ βαθύ.
Στο έργο «Symphony in White, No.1: The White Girl», παρατηρούμε λοιπόν πως η δέσμευση και η ευχαρίστηση είναι τα λευκά και μόνο, -σε υφάσματα, επιφάνειες και πτυχώσεις, φώτοσκιάσεις και αποχρώσεις, που μας τραβούν μέσα στον πίνακα και γινόμαστε μέρος του.
Το λευκό είναι χρώμα και βλέπουμε τον Whistler να το χειρίζεται επιδέξια και χαρισματικά καθώς συνειδητοποιούμε πως οι περισσότεροι ζωγράφοι το αντιμετωπίζουν ως κενό, ως βαθιές εκδορές ή απλά για να προσδώσουν τόνους στα έργα τους.
Ανακαλύψαμε βέβαια μέσα στις υπέροχες αίθουσες της Βασιλικής Ακαδημίας τον τρόπο με τον οποίο οι επαναστατικοί πίνακες του Whistler με την Hiffernan συνέχισαν να επηρεάζουν άλλους καλλιτέχνες από τους Προ-Ραφαηλίτες έως τον Klimt.
Ο Γάλλος ρεαλιστής ζωγράφος Gustave Courbet δεν είχε ενθουσιαστεί ιδιαίτερα με το «Symphony in White, No 1.». Το φθινόπωρο του 1865, η Hiffernan και ο Whistler συναντήθηκαν με τον Courbet στο Hôtel du Bras d'Or στο Trouville στην ακτή της Νορμανδίας. Τότε ο Courbet ζωγράφισε επίσης το πορτρέτο της Hiffernan με τίτλο «Jo, The Beautiful Irish Girl», -που εκτίθεται επίσης συνομιλώντας με τα γύρω πολύ αρμονικά-, το οποίο ήταν τόσο δημοφιλές που έκανε τρία αντίγραφα για να τα πουλήσει. Εγραψε βέβαια ότι «δεν θα αποχωριζόταν ποτέ» το πρωτότυπο.
Θαυμάζουμε τον αντισυμβατικό θρησκευτικό πίνακα «Ecce Ancilla Domine!» του φίλου του Dante Gabriel Rossetti αλλά και το πορτρέτο της Hermine Gallia στα λευκά από τον Gustav Klimt με τον οποίον αν και δεν συναντήθηκαν ποτέ επηρεάστηκε εμφανώς από την τάση που ξεκίνησε ο Whistler. Εδώ, το χαλί των ζώων και το μπλε κινέζικο χαλί του Whistler αντικαθίστανται από ένα μοντερνιστικό χαλί με γεωμετρικό σχέδιο.
Γνωρίζουμε επίσης ότι οι εκτυπώσεις του κορυφαίου Ιάπωνα χαράκτη Utagawa Hiroshige ήταν στη συλλογή του Whistler, επειδή τις ζωγράφισε στα έργα του, συμπεριλαμβανομένης της «Symphony in White No. 2: The Little White Girl». Εκεί,η Hiffernan κρατά μια βεντάλια βασισμένη σε σχέδιο του Hiroshige, Το «Japonisme» όρος που χρησιμοποιήθηκε συχνά για να αναφέρονται σε έργα τέχνης και εικαστική νοοτροπία φερμένα από την Ανατολική Ασία που τον επηρέασαν βαθιά.
Ακριβώς όπως ο Whistler γοητεύτηκε από τις ιαπωνικές επιρροές, βλέπουμε σε έργα του ο μεγάλος Ιάπωνας δημιουργός Kawanabe Kyōsai να ενδιαφέρθηκε κι εκείνος για τις δυτικές καλλιτεχνικές τεχνικές που έφτασαν στην Ιαπωνία ανάμεσά τους και οι τεχνικές του Whistler και των λευκών τις οποίες συμπεριέλαβε στους πίνακές του,
Ας ξεχάσουμε λοιπόν για λίγο την Joanna Hiffernan, «φωτογραφημένη», αποτυπωμένη από τον δημιουργό της. Οι πίνακες με τα λευκά δεν είναι ακόμα ένα πορτρέτο με οποιαδήποτε βαθιά ψυχολογική έννοια. Ακριβώς εδώ ο ζωγράφος σκιαγραφεί, το παιχνίδι της υφής ενάντια στην ίδια την υφή, το σχήμα και την παρουσία ενάντια στη σκιά, τη φόρμα ενάντια στη γραμμή. Αντιστέκεται ο ζωγράφος στην άπληστη αντίληψη του υποτιθέμενου φανερού θέματος. Προσθέτει τις λεπτομέρειες εκείνες που εκ των υστέρων ξέρουμε πως θα μας οδηγήσουν στην ψυχή του μοντέλου και την ενδοσκόπηση.
Μακάρι, μακάρι οι μέρες μας να γίνουν λευκές… Λευκές, φωτεινές, χαρούμενες κι ευτυχισμένες. Αγνές, με την αίσθηση που αποπνέουν και μας συνεπαίρνουν οι φιγούρες της Hiffernan στους πίνακες του James Whistler που ρομαντικά αντιστέκονται στην ζοφερή πραγματικότητα.
Ναι, να πλημμυρίσουμε λευκό και κάθαρση! Η κάθε μέρα μας να κυλά μέσα στον χρόνο ευτυχισμένη, λευκή, άσπιλη, ειρηνική, καθώς θα αντιστεκόμαστε στο μαύρο που απειλεί να μας τυλίξει.
----------
** Μπορείτε να βρείτε πληροφορίες για την έκθεση του 2022 «Whistler’s Woman in White: Joanna Hiffernan», της Ŕoyal Academy of Arts του Λονδίνου εδώ: https://www.royalacademy.org.uk/exhibition/whistler-woman-in-white
**Photo: 1. Απόψεις της έκθεσης με έργα Photo: A. KATSIOULA
2. Οι γενικές photo: Wix.com
3. Τα έργα: 1. James Abbott McNeill Whistler, Wapping, 1860-64. National Gallery of Art, Washington, John Hay Whitney Collection.
2. Gustave Courbet, Jo, The Beautiful Irish Girl, 1866. Nationalmuseum, Stockholm.
3. Gustav Klimt, Portrait of Hermine Gallia, 1904. The National Gallery, London. Bought, 1976
Comentarios