top of page

Η άναρχη ελευθερία του Γιάννη Κουνέλλη

Writer's picture: Agni KatsioulaAgni Katsioula

Updated: Feb 16, 2023

Jannis Kounellis: πρωτοπόρος της Arte Povera,πέρασε από τους καμβάδες στις εγκαταστάσεις, τις περφόρμανς και τις τυχαίες προσαρμογές, υποδεικνύοντας την ελευθερία της ζωής

Photo: άποψη της έκθεσης «Ileana Sonnabend: Ambassador for the New» στο MoMA, The Museum of Modern Art, IN2272.31, Photograph by Jonathan Muzikar.

Απορρίφθηκε από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, σπούδασε στη Ρώμη και κατέκτησε τον κόσμο της Σύγχρονης Τέχνης με το έργο του να απλώνεται στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Η πρακτική του αφορούσε τη γλυπτική, την παράσταση, την εγκατάσταση και τη ζωγραφική και τα ανόμοια μέσα. Έφτιαχνε τέχνη από φθηνά υλικά, ακόμη και ζωντανά ζώα πάντα πειραματιζόμενος και όσο το έργο του γινόταν λιγότερο ζωγραφικό, εκείνος επέμενε ότι ήταν ζωγράφος πάνω από όλα. Πριν μια δεκαετία περίπου απολαύσαμε μια συγκλονιστική ειδική περφόρμανς στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) στη Νέα Υόρκη με ζωντανή μουσική και χορευτική παράσταση από το Brooklyn Ballet μπροστά στον πίνακά του "Da inventare sul posto” που περιλαμβανόταν στην έκθεση-αφιέρωμα«Ileana Sonnabend: Ambassador for the New». Ο πίνακας με τις νότες του Στραβίνσκι, μια μπαλαρίνα και ένας βιολιστής ακριβώς όπως το ονειρεύτηκε ο καλλιτέχνης


Στην κυριολεξία ο όρος Arte Povera σημαίνει “φτωχή τέχνη”. Ο όρος επινοήθηκε από τον Ιταλό κριτικό τέχνης Germano Celant το 1967 και αναφέρεται στην Ιταλία σε μια περίοδο αναστάτωσης και πολιτικών αλλαγών στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν οι καλλιτέχνες έπαιρναν μια ριζοσπαστική στάση στο έργο τους. Οι καλλιτέχνες επιτίθεντο στις αξίες των καθιερωμένων θεσμών της πολιτικής, της βιομηχανίας και του πολιτισμού γενικότερα.

Ήταν ένα καλλιτεχνικό κίνημα που έλαβε χώρα μεταξύ του τέλους της δεκαετίας του 1960 και των αρχών της δεκαετίας του 1970 σε μεγάλες πόλεις σε όλη την Ιταλία και κυρίως στο Τορίνο. Το κίνημα θέριεψε και έγινε σημαντικό επίσης στο Μιλάνο, τη Ρώμη, τη Γένοβα, την Βενετία, τη Νάπολη και την Μπολόνια.

Οι πρώτες εκθέσεις καλλιτεχνών που συνδέονται με την Arte Povera πραγματοποιήθηκαν στην γκαλερί Christian Stein στο Τορίνο όμως, η έκθεση "Im Spazio" (Ο Χώρος των Σκέψεων), που επιμελήθηκε ο Celant στην Galleria La Bertesca στη Γένοβα, από τον Σεπτέμβριο έως τον Οκτώβριο του 1967, θεωρείται ως η επίσημη αφετηρία της Arte Povera.

«Ileana Sonnabend: Ambassador for the New» στο MoMA, The Museum of Modern Art, IN2272.28, Photograph by Jonathan Muzikar.

Ο Celant, ο οποίος έγινε ένας από τους σημαντικότερους υποστηρικτές της Arte Povera, διοργάνωσε δύο εκθέσεις το 1967 και το 1968, ακολουθούμενες από ένα σημαντικό βιβλίο που εκδόθηκε το 1985 με τίτλο “Arte Povera Storie e protagonisti / Arte Povera”. “Ιστορίες και Πρωταγωνιστές”, λοιπόν, που προωθούν την έννοια μιας επαναστατικής τέχνης, απαλλαγμένης από συμβάσεις, τη δύναμη της δομής αλλά και την υφιστάμενη αγορά.

Παρόλο που ο Celant προσπάθησε να συμπεριλάβει τα ριζοσπαστικά στοιχεία ολόκληρης της διεθνούς σκηνής, ο όρος επικεντρώθηκε σωστά σε μια ομάδα Ιταλών καλλιτεχνών που επιτέθηκαν στην εταιρική νοοτροπία με μια τέχνη αντισυμβατικών υλικών και στυλ. Συχνά οι δημιουργοί χρησιμοποιούσαν αντικείμενα που βρίσκονται και είναι τα έργα τους.

Οι βασικές προσωπικότητες που συνδέονται στενά με το κίνημα είναι οι Giovanni Anselmo, Alighiero Boetti, Enrico Castellani, Pier Paolo Calzolari, Luciano Fabro, Mario Merz, Marisa Merz, Giulio Paolini, Pino Pascali, Giuseppe Penone, Michelangelo Pistoletto, Emilio Prini, Gilberto Zorio και Jannis Kounellis.

Ανάμεσα τους λοιπόν, διακρίνουμε και τον “δικό μας”, Γιάννη Κουνέλλη, ο οποίος έζησε και δημιούργησε με έδρα την Ρώμη. Γεννήθηκε στον Πειραιά στις 23 Μαρτίου 1936 και έζησε στην Ελλάδα κατά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου. Θέλησε να σπουδάσει Τέχνη αλλά απορρίφθηκε από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και έτσι το 1956 στην ηλικία των 20 χρόνων -παντρεμένος ήδη από τα 17 του-, έφυγε και εγκαταστάθηκε στη Ρώμη όπου σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών.

Ήθελε να γνωρίσει τον κόσμο και φτάνοντας στην ιταλική πρωτεύουσα ορκίζεται να μην μιλήσει ποτέ ξανά ελληνικά. Βασικό πρόσωπο που συνδέεται με την Arte Povera λοιπόν, σπουδάζει για τέσσερα χρόνια και το έργο του από την πρώτη στιγμή είναι ριζοσπαστικό.

Από το 1960 έως το 1966 ο Κουνέλλης πέρασε μια περίοδο μόνο ζωγραφικής δημιουργίας. Σε μερικά από τα πρώτα του έργα, άρχισε να απεικονίζει αριθμούς, γράμματα και λέξεις στους καμβάδες του, αντανακλώντας συχνά διαφημίσεις και πινακίδες που έβλεπε στους δρόμους.

Το 1960 άρχισε να βάζει στο έργο του γλυπτά κομμάτια, όπως πραγματικές πινακίδες. Την ίδια χρονιά φόρεσε έναν από τους πίνακές του με στένσιλ ως ένδυμα και δημιούργησε μια παράσταση στο στούντιό του για να δείξει ότι έγινε κυριολεκτικά ένα με τη ζωγραφική του. Αυτή η νέα σύγκλιση ζωγραφικής, γλυπτικής και παράστασης ήταν η διέξοδος του Κουνέλλη από την παραδοσιακή τέχνη.

Το 1961 άρχισε να ζωγραφίζει σε εφημερίδες για να αντικατοπτρίζει τα συναισθήματά του για τη σύγχρονη κοινωνία και την πολιτική, και από το 1963, εισάγει στα έργα του αντικείμενα, ανάμεσά τους ζωντανά ζώα αλλά και φωτιά, χώμα, σάκους από λινάτσα ακόμα και χρυσό. Αντικατέστησε τον καμβά με κουφώματα κρεβατιού, πόρτες, παράθυρα ή απλά τους χώρους των γκαλερί.

Το 1967, ο Κουνέλλης συνδέεται άμεσα πια με την Arte Povera, καθώς συμμετέχει στην έκθεση «Arte Povera – e IM Spazio» στην γκαλερί La Bertesca στη Γένοβα σε επιμέλεια Celant, η οποία συγκέντρωσε καλλιτέχνες που το έργο τους αφορούσε το χώρο μεταξύ τέχνης και ζωής, φύσης καιπολιτισμού.

Το 1968 εκθέτει το «Senza titolo (Χωρίς τίτλο)», το οποίο αποτελούνταν από ακατέργαστο μαλλί, σχοινί και μια ξύλινη κατασκευή όλα ακουμπισμένα σε έναν τοίχο. Ο Κουνέλλης τοποθέτησε με τη ζωγραφική του ζωντανά πουλιά σε κλουβιά μαζί με τριαντάφυλλα, και υφασμάτινα κομμάτια καρφιτσωμένα σε καμβά.

Μια άναρχη ελευθερία κυριάρχησε στο έργο του πέρα από συμβατικές τεχνοτροπίες και υλικά καθώς μετέτρεπε τους εκθεσιακούς χώρους σε μια σκηνή όπου η πραγματική ζωή και η μυθοπλασία μπορούσαν να ενωθούν.

«Ileana Sonnabend: Ambassador for the New» στο MoMA, The Museum of Modern Art, IN2272.30, Photograph by Jonathan Muzikar.

Οι θεατές των έργων του γίνονται και εκείνοι μέρος της σκηνής και της δημιουργίας, ένα απαραίτητο συστατικό μέσα στο χώρο της γκαλερί. Συνεχίζει να δημιουργεί με ζώα και το 1969, εκθέτει δώδεκα ζωντανά άλογα, σαν να ήταν αυτοκίνητα, στην Galleria l'Attico σε ένα παλιό γκαράζ και εντυπωσιάζει για άλλη μια φορά.

Σταδιακά, ο Κουνέλλης εισήγαγε νέα υλικά, όπως πυρσούς προπανίου, καπνό, κάρβουνο, κρέας, αλεσμένο καφέ, μόλυβδο και βέβαια ξύλινα αντικείμενα στις εγκαταστάσεις του. Μπόρεσε επίσης να δει το έργο του πέρα από το περιβάλλον της γκαλερί, σε ιστορικούς και βιομηχανικούς χώρους.

Το έργο του Κουνέλλη από τη δεκαετία του 1980, αποτελούνταν επίσης από γλυπτά και παραστάσεις με ασυνήθιστα υλικά, ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη, και γίνεται πηγή έμπνευσης για νεότερους καλλιτέχνες. Το έργο του γίνεται αναπόσπαστο μέρος πολλών διάσημων, διεθνών συλλογών μουσείων και γκαλερί.

Το 1997, ο Κουνέλλης τοποθέτησε δεκατρείς ντουλάπες και δύο πόρτες που ήταν σφραγισμένες με μόλυβδο κατά μήκος μιας προεξοχής σκαλωσιάς που εμπόδιζε την είσοδο σε μια κεντρική αίθουσα.

Περνώντας από τους καμβάδες στις εγκαταστάσεις, τις περφόρμανς και τις τυχαίες προσαρμογές, η πρακτική του στην Τέχνη αφορούσε την δημιουργία με ανόμοια μέσα που μπορούν να υποδεικνύουν την ελευθερία της ζωής. Καταφέρνει να φτιάχνει δημιουργίες από φθηνά υλικά, ακόμη και ζωντανά ζώα πάντα πειραματιζόμενος και όσο το έργο του γινόταν λιγότερο ζωγραφικό, εκείνος επέμενε ότι ήταν ζωγράφος πάνω από όλα, μέχρι το τέλος της ζωής του, στις 16 Φεβρουαρίου 2017 στη Ρώμη, στην ηλικία των 81 ετών.

«Ileana Sonnabend: Ambassador for the New» στο MoMA, The Museum of Modern Art, IN2272.32, Photograph by Jonathan Muzikar.

Πριν μια δεκαετία περίπου είχαμε την μοναδική ευτυχία να απολαύσουμε μια συγκλονιστική ειδική περφόρμανς σε σχέση με το έργο του τρομερού Γιάννη Κουνέλλη στις υπέροχες αίθουσες στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) στη Νέα Υόρκη.

Ενας πίνακας, μια μπαλαρίνα, κι ένας βιολιστής. Ο μεγάλος εικαστικός με το έργο του "Da inventare sul posto (To inventon the spot) (Να εφευρίσκουμε επί τόπου)”, 1972. τα συνένωσε όλα μαζί. Το Μουσείο σε συνεργασία με το Brooklyn Ballet δημιούργησαν μια καταπληκτική παρουσίαση του έργου έτσι όπως το οραματίστηκε ο δημιουργός του.

Ο καλλιτέχνης το 1972 έκλεισε στον καμβά του ένα πεντάγραμμο και νότες από την χαρακτηριστική μουσική του Ιγκόρ Στραβίνσκι για το μπαλέτο “Pulcinella”. Όταν ο Κουνέλλης συνέλαβε την ιδέα για το έργο σκόπευε η έκθεσή του να συνοδεύεται από χορευτική παράσταση. Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1972 στην Γερμανία και την ίδια χρονιά στη Νέα Υόρκη στην πρώτη προσωπική έκθεση του καλλιτέχνη στην Αμερική.

Έπρεπε όμως να έρθει το 2013 που το ΜοΜΑ σε συνεργασία με το Brooklyn Ballet έβαλε μοναδικές χορευτικές παραστάσεις μέσα στη γκαλερί του, πραγματοποιώντας το όραμα του δημιουργού. Οι παραστάσεις ήταν ειδικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο της έκθεσης «Ileana Sonnabend: Ambassador for the New»που εξέτασε σε βάθος την καριέρα της ομώνυμης θρυλικής συλλέκτριας και γκαλερίστα.

Έξι χορευτές του Μπαλέτου του Μπρούκλιν λοιπόν και δύο βιολιστές χωρίστηκαν σε ομάδες και πήραν μέρος στην παρουσίαση με βάρδιες κατά τη διάρκεια της έκθεσης για πέντε ολόκληρους μήνες καθημερινά από τον Δεκέμβριο του 2013 μέχρι και τον Απρίλιο του 2014

Οι περφόρμερς σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές καθ 'όλη τη διάρκεια της εβδομάδας εκτελούσαν την παρουσίαση μπρος από το μινιμαλιστικό έργο του Έλληνο-Ιταλού δημιουργού. Ο μεγάλος καμβάς μερικώς καλυμμένος με μεγάλες πινελιές ροζ μπογιάς δημιούργησε το εξαίρετο σκηνικό, ο βιολιστής έπαιζε την μουσική που αποτυπώνεται στο έργο κάνοντας μικρά διαλείμματα πριν από κάθε επανάληψη και η μπαλαρίνα χόρευε μπρος στον πίνακα αυτοσχεδιάζοντας στην χορογραφία, επαναλαμβάνοντας τις κινήσεις της κάθε φορά που η μουσική ξεκινούσε.

«Ileana Sonnabend: Ambassador for the New» στο MoMA, The Museum of Modern Art, IN2272.31, Photograph by Jonathan Muzikar.

Το θέαμα πραγματικά ανυπέρβλητης ομορφιάς. Η συγκίνηση που προσφέρεται στον θεατή ανυψώνει το πνεύμα. Το Μπαλέτο του Μπρούκλιν δημιούργησε αριστουργηματικά τον τέλειο χορό για το ΜοΜΑ. Η παρουσίαση γινόταν επί δύο ολόκληρες ώρες (με διαλείμματα), μια ανάταση ψυχής μέσα στην μεγάλη αίθουσα.

Η τρέχουσα ενσάρκωση του πίνακα είναι πραγματικά μοναδική, και το έργο ανήκει στη συλλογή τηςIleana Sonnabend.

Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας της που εκτείνεται για μισό αιώνα, η Sonnabend (1914-2007) συνέβαλε στη διαμόρφωση της πορείας της μεταπολεμικής τέχνης στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική.

Η γκαλερίστα και διακεκριμένη συλλέκτρια, ανακάλυψε και υπερασπίστηκε πολλούς από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της εποχής της.Ανάμεσα στα σημαντικά έργα που ήταν μέρος της συλλογής της είναι το Canyon (1959) του Robert Rauschenberg, που η οικογένεια Sonnabend δώρισε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης το 2012.Για να τιμήσει αυτό το εξαιρετικό δώρο το Μουσείο αποφάσισε να εκθέσει επιλεγμένα έργα τέχνης που παρουσίασε η συλλέκτρια Ileana Sonnabend στην ομώνυμη γκαλερί της στο Παρίσι και τη Νέα Υόρκη.

Γεννημένη στο Βουκουρέστι παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο το 1959 τον πολωνικής καταγωγής μελετητή του Michelangelo, Michael Sonnabend και δύο χρόνια αργότερα άνοιξε την γκαλερί της Quai des Grands Augustins στο Παρίσι, όπου εισήγαγε την τέχνη του Andy Warhol , του Roy Lichtenstein και άλλων πρωτοπόρων καλλιτεχνών και βοήθησε στη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής αγοράς για τις δημιουργίες τους. Το 1968, το ζευγάρι έκλεισε το showroom στο Παρίσι και το 1971, άνοιξε τη φημισμένη Sonnabend Gallery , σε ένα κτίριο στο Soho που έγινε αμέσως το κέντρο της αναδυόμενης SoHo καλλιτεχνικής σκηνής. Η γκαλερί εγκαινιάστηκε με έκθεση των Gilbert & George και αμέσως κάνει αίσθηση στους καλλιτεχνικούς κύκλους. Όμως παράλληλα αρχίζει να προβάλλει Αμερικανούς καλλιτέχνες όπως ο Jeff Koons και Vito Acconci. Επιπλέον εισήγαγε Ευρωπαίους καλλιτέχνες, σαν τον Christo , τον Georg Baselitz και φυσικά τονΓιάννηΚουνέλλη στο κοινό των ΗΠΑ.

«Ileana Sonnabend: Ambassador for the New» στο MoMA, The Museum of Modern Art, IN2272.1, Photograph by Jonathan Muzikar.

Φημίζεται για τον πρεσβευτικό ρόλο της στην δημιουργία της σύγχρονης τέχνης πέρα ​​από τον Ατλαντικό. Η Sonnabend έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην εισαγωγή της αμερικανική Pop κουλτούρας και του μινιμαλισμού στην Ευρώπη αλλά και της ιταλικής Arte Povera στις Ηνωμένες Πολιτείες.Έχει, επίσης, αναζητήσει και υποστηρίξει ορισμένα από τα πιο μη εμπορικά και προκλητικά εννοιολογικά νέα μέσα επικοινωνίας, για την απόδοση με βάση την τέχνη μέσα στη δεκαετία του 1970.

Μετά το θάνατο της τον Οκτώβριο του 2007 στην ηλικία των 92, ο φόρος περιουσίας της για τους κληρονόμους της ανήλθε σε 876 εκατομμύρια δολάρια. Οι κληρονόμοι της πωλούν στη συνέχεια ένα μέρος της συλλογής για 600 εκατομμύρια δολάρια που φέρεται ως η μεγαλύτερη ιδιωτική πώληση στην ιστορία της τέχνης. Συνεχίζουν βέβαια να πωλούν τμήματα της συλλογής ακόμη και σήμερα σε ιδιώτες για πολύ μεγάλα ποσά αλλά και να χαρίζουν επιλεγμένα κομμάτια στα μεγαλύτερα μουσεία μοντέρνας τέχνης.

Η έκθεση στο ΜΟΜΑ αποκάλυψε και έδωσε μια γερή γεύση στο κοινό από την πρωτοποριακή μοντέρνα τέχνη αφού περιέλαβε έργα από 40 περίπου καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένων των Rauschenberg, Jasper Johns, Andy Warhol, Robert Morris, Mario Merz, Vito Acconci, Mel Bochner, John Baldessari και Jeff Koons.

Η περίοπτη θέση του ελληνικής καταγωγής δημιουργού Γιάννη Κουνέλλη που συνέδεσετο όνομά του με το κίνημα ArtePovera, μέσα στην έκθεση, έδειξε με τον καλύτερο τρόπο, πως το πρωτοποριακό του έργο μέσα στην μεγάλη αίθουσα του μουσείου επιτρέπει και δίνει έναυσμα στους καλλιτέχνες μουσικούς και χορευτές να δημιουργήσουν εξαιρετικές περφόρμανς και παράλληλα η εξαιρετικής έμπνευσης παρουσίαση συνέβαλλε ώστε το κοινό να βιώσει και να αισθανθεί την τέχνη με όλες τις αισθήσεις του ταξιδεύοντας με τις νότες τουΣτραβίνσκι, χορεύοντας εμπρός από έναν Κουνέλλη.

-----------

** Πληροφορίες για την παλαιότερη έκθεση «Ileana Sonnabend: Ambassador for the New», στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ) στη Νέα Υόρκη μπορείτε να βρείτε εδώ: http://www.moma.org/visit/calendar/exhibitions/1440

** Μπορείτε να παρακολουθήσετε την περφόρμανς Γιάννης Κουνέλλης "Da inventare sul posto (To invent on the spot)(1972), όπως δόθηκε στην αίθουσα του Μουσείου εδώ: https://www.moma.org/multimedia/video/295/1405

**Η περφόρμανς Γιάννης Κουνέλλης "Da inventare sul posto (To invent on the spot)(1972)και στο YouTube εδώ: http://www.youtube.com/watch?v=beU3xkhwgs4

** Photo: άποψη της έκθεσης «Ileana Sonnabend: Ambassador for the New» στο MoMA, The Museum of Modern Art, Photograph by Jonathan Muzikar.

Recent Posts

See All

Comments


bottom of page