Joan Miró: Παραγωγικός ζωγράφος, γλύπτης, σχεδιαστής, είδε και κατανόησε τον σύγχρονο αντιφατικό κόσμο μας με την ιδιαίτερη υπερρεαλιστική ματιά του
Ένας νευρικός κλονισμός τον οδήγησε στην τέχνη και την πρωτοπορία. Μέσω της δικής του εξερεύνησης εμπνευσμένης από τον σουρεαλισμό, ο Καταλανός δημιουργός, εφηύρε ένα νέο είδος εικονιστικού χώρου στον οποίο προσεκτικά αποδομένα αντικείμενα που προέρχονται αυστηρά από τη φαντασία του, αντιπαρατίθενται με βασικές, αναγνωρίσιμες μορφές. Ακριβώς όπως η κοσμική σούπα του ανυπέρβλητου καλλιτέχνη στα εμβληματικά έργα του που μπορεί να περιέχουν το πουλί (ή χαρταετό), το πεφταστέρι, το μπαλόνι και τη φιγούρα με το λευκό κεφάλι, κάνοντας τον κόσμο μας να φαίνεται ποιητικός και διαχρονικά διασκεδαστικός.
**Το εικονογραφικό σύμπαν του το απολαύσαμε το 2019 σε μια έκθεση με τίτλο “Joan Miró: Birth of the World” στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜοΜΑ). Παρουσιάστηκαν περίπου 60 έργα ζωγραφικής, έργα σε χαρτί, εκτυπώσεις, εικονογραφημένα βιβλία, κολάζ, αντικείμενα και κεραμικά ενώνοντας αρμονικά τα γήινα με τα κοσμικά και τα υλικά με τα άυλα
Αναζήτησε την αλήθεια στην εναλλακτική του πραγματικότητα μέσα από την παιδική αναδημιουργία που τον χαρακτηρίζει σαν καλλιτέχνη. Παραγωγικός ζωγράφος, γλύπτης, σχεδιαστής, είδε και κατανόησε τον σύγχρονο αντιφατικό κόσμο μας με την δική του ιδιαίτερη υπερρεαλιστική ματιά.
Ο πρωτοποριακός, μοναδικός επαναστάτης Joan Miró / Χουάν Μιρό γεννήθηκε στις 20 Απριλίου 1893. Εκφράζει με το έργο του την περιφρόνησή του στις συμβατικές μεθόδους ζωγραφικής που λειτουργούν ως μέσο υποστήριξης της αστικής κοινωνίας και κήρυξε την «δολοφονία της ζωγραφικής» -όπως ο ίδιος έλεγε- υπέρ της ανατροπής των οπτικών στοιχείων στα κρατούντα της εικαστικής τέχνης.
Ονειρικοί κόσμοι με ρηξικέλευθα στοιχεία ντυμένα με υπέροχα χρώματα και ριζοσπαστικές τεχνικές. Σχηματοποιημένες ποιητικές εικόνες, άλλοτε ρεαλιστικές και άλλοτε μέσα σε μια κατοπτρική παραμορφωμένη πραγματικότητα. Αποτύπωση του ανορθόδοξου και του ανεξήγητου.
Ο Χουάν (η ισπανική εκδοχή του ονόματός του γιατί στην καταλανική διάλεκτο αποδίδεται ως Ζουάν) Μιρό γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βαρκελώνη από γονείς χρυσοχόο και ωρολογοποιό. Το επώνυμό του υποδεικνύει εβραϊκές ρίζες, οι οποίοι όμως φαίνεται πως ασπάστηκαν τον χριστιανισμό και ενσωματώθηκαν στους πληθυσμούς της Ιβηρικής χερσονήσου. Πήγε σε εμπορική σχολή και προς απογοήτευση του πατέρα του εγγράφηκε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της La Llotja.
Ξεκίνησε την καριέρα του -έφηβος ακόμη- ως υπάλληλος στον κόσμο των επιχειρήσεων όμως τον εγκατέλειψε άμεσα μετά από έναν νευρικό κλονισμό. Στράφηκε αποκλειστικά στην τέχνη και εμπνέεται από δημιουργούς όπως ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ (Vincent van Gogh, 1853-1890) και ο Πολ Σεζάν (Paul Cézanne, 1839-1906). Η πρώιμη περίοδος του έργου του επηρεάζεται από τα κινήματα του Φοβισμού και του Κυβισμού τοποθετώντας τον στην γενιά της καταλανικής πρωτοπορίας.
Το 1918 μετά την πρώτη ατομική του έκθεση στην Βαρκελώνη αποφασίζει να ταξιδέψει και να εγκατασταθεί στο Παρίσι. Εκεί τελειώνει μια σειρά από πίνακες που είχε αρχίσει να ζωγραφίζει στο καλοκαιρινό σπίτι- αγρόκτημα της οικογένειά του στο οποίο πάντα επέστρεφε καθώς η ύπαιθρος και η φύση ασκούσε γοητεία στον ψυχισμό του.
Η περηφάνια της καταλανικής κληρονομιάς ήταν χαρακτηριστικό της τέχνης του καθώς οι Καταλανοί και οι ρίζες του τοποθετούσαν την ελευθεριά πάνω από όλα. Για μεγάλο διάστημα της ζωής του μετακινήθηκε μεταξύ της επαρχίας Mont-roig del Camp της Καταλονίας και του Παρισιού.
Το 1924 ο Μιρό προσχώρησε στην ομάδα των σουρεαλιστών και του δίνεται η ώθηση για να αποκαλύψει το θαυμάσιο ταλέντο του, της οπτικής, του ονείρου και της πραγματικότητάς του. Το έργο του «The Hunter (Catalan Landscape)», 1923, συγκεντρώνει το πραγματικό και το φανταστικό, την αφαίρεση και τη μορφή, την εικόνα και το υπάρχον, με τέτοιο τρόπο που θα χαρακτηρίζει από δω και πέρα μεγάλο μέρος της δημιουργικότητάς του. Στον καμβά ενυπάρχουν - ένα τοπίο γεμάτο με προσωπικά σύμβολα και επισημάνσεις της ζωής στο αγρόκτημα της οικογένειάς του- ένας κορμός δέντρου που φυτρώνει ένα φύλλο και ο κυνηγός που φέρνει ένα πρόσφατα σκοτωμένο κουνέλι, κάνοντας την καθημερινότητα της υπαίθρου να δοθεί στον θεατή με ποιητική ένταση.
Αυτό το έργο ήταν η αφορμή για να προσελκύσει το ενδιαφέρον και την προσοχή του André Breton, (Αντρέ Μπρετόν, 1896-1966). Θεμελιωτής και κύριος θεωρητικός του υπερρεαλιστικού κινήματος και εμπνευστής του μανιφέστου του υπερρεαλισμού, συγγραφέας, αντιφασίστας και αναρχικός χαρακτήρισε τον Μιρό πως «είναι ο περισσότερο σουρεαλιστής από όλους» και απέκτησε το εντυπωσιακό έργο του το 1925.
Οι σουρεαλιστές προσπάθησαν να απελευθερώσουν «την πραγματική λειτουργία του νου» μέσω «ενός καθαρού ψυχικού αυτοματισμού», απαλλαγμένου από «οποιονδήποτε έλεγχο που ασκείται για οποιοδήποτε λόγο».
«Η Γέννηση του Κόσμου» που δημιουργεί το 1925, είναι το εμβληματικό έργο του Μιρόπου αντικατοπτρίζει επακριβώς τη μείξη του αυθορμητισμού και της συζήτησης με τον καλλιτέχνη. Παρόλο που το ατμοσφαιρικό υπόβαθρό του εφαρμόστηκε ελεύθερα, τα ξεχωριστά μοτίβα και η διάταξή τους σχεδιάστηκαν εκ των προτέρων. Σε αυτό και σε πολλά από τα επόμενα έργα του, ο Μιρό προσπάθησε να δώσει σε ελεύθερη έκφραση το ασυνείδητο, ενώ προσπάθησε να διατυπώσει μια νέα εικονογραφική γλώσσα. Η κοσμική σούπα του Καταλανού δημιουργού περιέχει το πουλί (ή χαρταετό), το πεφταστέρι, το μπαλόνι και τη φιγούρα με το λευκό κεφάλι κάνοντας τον κόσμο μας να φαίνεται ποιητικός και διαχρονικά διασκεδαστικός.
Συνεχίζει να πειραματίζεται σε απροετοίμαστους καμβάδες, χαρτί, χαρτόνι, κολάζ, ζωγραφική με κολάζ, γλυπτά και κατασκευές. Μπαίνει στην διαδικασία να «ισοπεδώσει» τον χώρο με μια σειρά που βασίζεται σε ολλανδικούς πίνακες ζωγραφικής του 17ου αιώνα, συμπιέζοντας τις σκηνές της αρχικής ζωγραφικής με το χρώμα και το διαμορφωμένο ταλέντο του.
Λίγο αργότερα, στην ζωή του συναντάμε την αιθέρια, καλλιγραφική «Hirondelle Amour», (1933-1934) καθώς επεσήμανε την ζωγραφική-ποίηση του, με τις ζωντανές μορφές και λέξεις που φαίνεται να επιπλέουν πάνω από μια γαλάζια ονειρική επιφάνεια.
Ο Μιρό αναγκάστηκε το 1936 να εξοριστεί στη Γαλλία στον Ισπανικό Εμφύλιο, λόγω των πολιτικών πεποιθήσεών του. Στο Παρίσι, αισθάνθηκε ξεριζωμένος από το αγαπημένο του περιβάλλον: την ύπαιθρο. Το υπαρξιακό καλλιτεχνικό του άγχος τον εξανάγκασε να διερευνήσει «τη βαθιά και ποιητική πραγματικότητα των πραγμάτων» όπως έλεγε.
Το 1939, ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος είχε έρθει στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Σε αυτό το κλίμα κινδύνου και ανθρώπινης καταστροφής, ο Μιρό δημιούργησε τους «Αστερισμούς», -23 έργα με τεχνική γκουάς- δίνοντας μορφή στην υπέρβαση και την διαφυγή που λαχταρούσε, διασυνδέοντας το ξεχωριστό οπτικό λεξιλόγιο του με κοσμικά και γήινα θέματα.
Το 1948 επιστρέφει στην αγαπημένη του Βαρκελώνη, όμως συνεχίζει να ταξιδεύει συχνά στο Παρίσι και ασχολείται σε συνεργασία με τον Fernand Mourlot των περίφημων εκτυπώσεων «Στούντιο Mourlot». Αυτή η συνεργασία είχε ως αποτέλεσμα την παραγωγή για πάνω από χίλιες διαφορετικές λιθογραφικές εκδόσεις έργων του.
Επειδή οι ιδιότροποι ζωγραφικοί πίνακες του Μιρό μπερδεύουν εύκολα τον θεατή, δεν αποτελεί έκπληξη ότι προσεγγίζουμε το έργο του πάντα ως μια ολοκληρωμένη πνευματική παράσταση.
Πέθανε στις 25 Δεκεμβρίου 1983 στην Πάλμα ντε Μαγιόρκα της Ισπανίας σε ηλικία 90 χρονών.
Την άνοιξη του 2019 το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜοΜΑ) παρουσίασε την έκθεση με το όνομά του «Joan Miró: Birth of the World» (Γέννηση του Κόσμου), που διερεύνησε ενδελεχώς την ανάπτυξη του εικονογραφικού σύμπαντός του, με ιδιαίτερη έμφαση στην έντονη αύρα της ποίησης που αποπνέει το έργο του, αλλά και στη δημιουργική διαδικασία και τον πειραματισμό που τον οδήγησε ώστε να δημιουργήσει στα καλλιτεχνήματά του τόσο τον υλικό κόσμο, όσο και τον κόσμο που δεν βλέπει. Όλα, ορατά και αόρατα παρουσιάζονται μέσα από την φωτεινή ψυχή του.
Μέσα στις μεγάλες αίθουσες του τρίτου ορόφου, παρουσιάστηκαν και απολαύσαμε περίπου 60 έργα ζωγραφικής, έργα σε χαρτί, εκτυπώσεις, εικονογραφημένα βιβλία, κολάζ, αντικείμενα και κεραμικά, -που έγιναν κυρίως μεταξύ του 1920 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950, όταν η μοναδική του οπτική γλώσσα κέρδισε διεθνή αναγνώριση- ενώνοντας αρμονικά τα γήινα με τα κοσμικά και τα υλικά με τα άυλα. Τα έργα προέρχονται από την ασύγκριτη συλλογή του Μιρό που έχει στην κατοχή του το Μουσείο και ενισχύθηκε με αρκετά έργα από δανεισμό, τοποθετώντας το μνημειακό έργο του, «The Birth of the World» (Η Γέννηση του Κόσμου), που έδωσε και τον τίτλο στην έκθεση, στο κέντρο της παρουσίασης πλαισιωμένο από άλλα χαρακτηριστικά έργα του καλλιτέχνη, τα οποία σπάνια παρουσιάζονται όλα μαζί.
Ήταν μια πραγματικά προσεγμένη έκθεση, μια συγκλονιστική παρουσίαση.
Ο υπέροχος Καταλανός υπερρεαλιστής του 20ου αιώνα ήταν απίστευτα παραγωγικός. Παρήγαγε περίπου 2.000 πίνακες ζωγραφικής, 500 γλυπτά, 400 κεραμικά, 5.000 σχέδια και 1.000 λιθογραφίες.
Το έργο του επιτυγχάνει τον στόχο του να αντηχεί στις γκαλερί καιστα μουσεία η τέχνη του σε ποιητικό ρυθμό. Εκείνος κατανοούσε τη ζωγραφική και την αισθητική ως πτυχές της δημιουργίας που ξεπερνούν την ανθρώπινη λογική, και αυτός ο τρόπος σκέψης είναι θαυμαστά ορατός στα έργα του. Θεωρώντας την καλλιτεχνική του επιδίωξη ως πρόκληση για την παραδοσιακή ζωγραφική και κάνοντας συνεχή επίθεση στην αστική κοινωνία που την παρήγαγε, ο αριστουργηματικός Μιρό ανέπτυξε μια σαφώς συμβολική οπτική αποτύπωση απλουστευμένων, ζωντανών μορφών. Η οπτική του γλώσσα καταφέρνει να ξεδιπλώσει όλο το φάσμα της φωνής του και το μοναδικό ελεύθερο πνεύμα του φτάνει μέχρι τις μέρες μας και αγκαλιάζει τις μελλοντικές γενιές.
--------
* Πληροφορίες για την έκθεση του 2019 “Joan Miró: Birth of the World”, στο Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ), μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.moma.org/calendar/exhibitions/5031?locale=en
* Photo: Άποψη από την έκθεση του 2019 του ΜοΜΑ, “Joan Miró: Birth of the World”, © The Museum of Modern Art, Photograph by Denis Doorly
コメント