Paula Modersohn-Becker, Kӓthe Kollwitz, Gabriele Münter, Marianne Werefkin: πρωτοπόρες γυναίκες που δημιούργησαν τολμηρή τέχνη στη Γερμανία στις αρχές του 1900
Ακούστε το podcast στο Spotify κάνοντας κλικ επάνω, ή στο Anchor.fm κάτω
Δείτε το videocast στο YouTube κάνοντας κλικ κάτω
Επαναπροσδιορίζοντας θέματα όπως οι αυτοπροσωπογραφίες, η νεκρή φύση, το γυναικείο σώμα, οι απεικονίσεις παιδικής ηλικίας, τοπία και αστικές σκηνές μέσα από τις εμπειρίες και τις προοπτικές πρωτοποριακών εικαστικών. Ριζοσπαστικές νέες προσεγγίσεις της τέχνης στην Ευρώπη των αρχών του 20ου αιώνα μέσα στις μεγάλες γκαλερί του Burlington House, στη Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts) του Λονδίνου που φιλοξενούν την έκθεση «Making Modernism» με 65 έργα, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Συνδυάζοντας εντυπωσιακά, τολμηρά και σε αρμονική συνομιλία έργα, αυτή η έκθεση διερευνά θέματα ταυτότητας, αναπαράστασης, αυτοαναφοράς – όλα επίκαιρα ακόμα και σήμερα. Οι πίνακες και τα έργα σε χαρτί, τεσσάρων υπέροχων γυναικών που κάνουν τέχνη με θηλυκό πρόσημο βγάζοντας μια αίσθηση απελευθέρωσης που σε παρασύρει
Έχω την αίσθηση πως όλα αλλάζουν. Μάλλον πως όλα πρέπει να αλλάξουν, Η πανδημία λόγω του Covid19 έφερε μια στασιμότητα και μια ύφεση στις ζωές μας. Τώρα πια δεν έχουμε παρά έναν δρόμο, σταδιακά και με σχέδιο να μπούμε σε μια νέα εποχή, παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις οικονομολόγων και πολιτικών. Ναι όλα πρέπει να αλλάξουν, να κάνουμε ένα άλμα προς τα εμπρός...
Εδώ στην πολυπολιτισμική, πολυμορφική και τεράστια βρετανική πρωτεύουσα οι άνθρωποι της προσπαθούν να κινούνται στους καθημερινούς ρυθμούς τους και να ξαναβρούν τον βηματισμό τους παρά την ύφεση, τις απεργίες και τις συνέπειες του brexit που τώρα πλέον είναι εμφανείς σε όλους. Μόνο που υπάρχει και ένας αέρας αλλαγής...
Μόλις πέσει το σκοτάδι, ο παγωμένος αέρας που φέρνει το πούσι του Ωκεανού πάνω από το μεγάλο νησί, εξακολουθεί να φυσά. Ερημώνει τους δρόμους, βάζει τους περισσότερους βιαστικά στα μέσα μεταφοράς για την επιστροφή στο σπίτι και τώρα πλέον βγάζει τα πολύχρωμα φλισάκια στις εισόδους των εστιατορίων για να τυλιχτούν και σκεπαστούν οι γενναίοι εναπομείναντες. Κι όμως τις αργίες και τα Σαββατοκύριακα όλοι προσπαθούμε να γεμίσουν οι ζωές μας με όλα όσα στερηθήκαμε... Το πολύπαθο λόγω της πανδημίας και του μπρέξιτ Λονδίνο μπήκε λοιπόν στους καθημερινούς ρυθμούς του. Εγινε πάλι εκείνη η πολύβουη αγχωτική πόλη με τα πλήθη τουριστών να κατακλύζουν το κέντρο του και τις μάζες των εργαζόμενων πρωί και απόγευμα να «επιβιβάζονται και αποβιβάζονται» συντεταγμένα στο Σίτι, την καρδιά της οικονομίας, στα γραφεία των τραπεζών και των οικονομικών κολοσσών ...
Είναι εμφανές και αξιοθαύμαστο το γεγονός πως αυτή η χαοτικά όμορφη, μοντέρνα και απλωμένη στις όχθες του Τάμεση πόλη καταφέρνει να σε κερδίσει με την αβίαστη πολυπολιτισμικότητα που εκπέμπει. Η κοινωνία μπορεί να ενσωματώνει αρμονικά όλες τις κοινότητες των κατοίκων της με έναν αέρα πρωτοπορίας και ανανέωσης.
Στην ατμόσφαιρα κυριαρχεί μια αίσθηση αισιοδοξίας! Όλοι περιμένουμε να αλλάξουν όλα, να ξεπεραστούν οι δυσκολίες να κυριαρχήσει ο Μοντερνισμός όπως ακριβώς συμβαίνει και στην τέχνη!
Θέσεις, αντιλήψεις και κινήματα που ανέτρεψαν τα κρατούντα στην τέχνη και εμφανίστηκαν φέρνοντας αέρα αλλαγών και σαρωτικές εξελίξεις επικρατώντας καθολικά στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα που προήλθαν όχι από παρθενογένεση αλλά από συνεχή αγώνα και εξέλιξη.
Ο μύθος του Μοντερνισμού λοιπόν, ως αιφνίδια έμπνευση. Αυτή η μοντέρνα σκέψη και η πρακτική της εφαρμογή στο πλαίσιο της νεωτερικότητας. Εκεί, στο υπέροχο μυαλό του δημιουργού όπου συγκρούεται η νέα ιδέα, η νέα αντίληψη του κόσμου, με τις συντηρητικές αξίες του ρεαλισμού.
Η δημιουργικότητα, ο μοντερνισμός και η νεωτερικότητα δεν είναι μόνο ο νεανικός πειραματισμός και τα πρώιμα εικαστικά παιχνίδια.
Eρευνα, προβληματισμός, έμπνευση, μανιέρα, δέσμευση, επανεξέταση. Οι καλλιτέχνες, συνέχισαν να ασχολούνται με την καινοτόμο τέχνη τους και τον πρωτοποριακό δρόμο τους ανεξάρτητα από την προσοχή ή την επιβεβαίωση που έπαιρναν από το περιβάλλον και το κοινό, κρατώντας τις περισσότερες φορές το καλύτερο για το τέλος.
Ολόκληρη η πορεία στις αρχές του 20ου αιώνα, καταρρίπτει τον μύθο του Μοντερνισμού ως μια αστραπιαία καινοτομία και έρχεται να αναγνωρίσει το Μοντέρνο στην τέχνη ως μια αδιάκοπη πρόοδο που προκλήθηκε εξ ολοκλήρου από τις φιλόδοξες καινοτομίες μέσα στην πορεία των δημιουργών.
Και οι γυναίκες δημιουργοί; Οι γυναίκες δημιουργοί προσπαθούσαν να βρίσκονται πάντα σε πρώτο πλάνο στην καλλιτεχνική σκηνή και ειδικά στην καρδιά της Ευρώπης. Ηταν δύσκολο για εκείνες όχι μόνο να ξεπεράσουν τις αγκυλώσεις για τον μοντερνισμό στο έργο τους, αλλά έδιναν και καθημερινό αγώνα για ισότητα με τους άντρες εικαστικούς.
Εδώ ιστορικά έρχεται ένα ισχυρό φεμινιστικό σημάδι στην ιστορία της γυναικείας χειραφέτησης και του γερμανικού μοντερνισμού καθώς έκαναν αγώνα με ριζοσπαστικά βήματα έκφρασης προς την ισότητα των φύλων.
Ενώ οι γυναίκες είχαν αρχικά υποβιβαστεί στις σφαίρες της λουλουδιστικής ή τοπιογραφικής ζωγραφικής, από την αρχή του 20ου αιώνα είχαν αποκαλύψει νέα θέματα και είδη στο έργο τους.
Πρωτοπόρες γυναίκες όπως οι Paula Modersohn-Becker, Kӓthe Kollwitz, Gabriele Münter και Marianne Werefkin, είναι γυναίκες που πραγματικά συνέβαλαν στην ιστορία της τέχνης και τον γερμανικό μοντερνισμό διαμορφώνοντας τις μελλοντικές τάσεις στην παγκόσμια τέχνη ακόμα και σήμερα.
Αλήθεια, πώς μοιάζει ο Μοντερνισμός όταν τον βλέπεις μέσα από τα μάτια αυτών των γυναικών καλλιτεχνών; Σίγουρα μπορούν να αλλάξουν την αντίληψή του κόσμου μας ακόμα και σήμερα!
Η Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts) στο Πικαντίλι του Λονδίνου πάντα πρωτοπόρα φέρνει τον αέρα της αλλαγής και του Μοντερνισμού στις μεγάλες γκαλερί της. Το Burlington House στο εύπορο Μέιφερ άνοιξε με μια υπέροχη έκθεση για να απολαύσει το διψασμένο κοινό αυτές τις τέσσερις εξαιρετικές γυναίκες δημιουργούς που δημιούργησαν στη Γερμανία στις αρχές του 1900.
Η έκθεση, με τίτλο “Making Modernism” είναι μια γιορτή χρώματος και ριζοσπαστισμού. Παρουσιάζει τους καινοτόμους πίνακες και τα έργα τους σε χαρτί, μαζί με βασικές εικόνες των Erma Bossi, Ottilie Reylaender και Jacoba van Heemskerck.
Φρεσκάδα, αμεσότητα και ορμητική ενέργεια που την αισθάνεται ο κάθε επισκέπτης διαχέεται στις αίθουσες που φιλοξενούν τα αριστουργηματικά έργα των Γερμανίδων καλλιτεχνών. Εκτίθενται με τόλμη και συνομιλούν παράλληλα σε απέναντι τοίχους δημιουργήματα με φαντασία.
Επαναπροσδιορίζοντας θέματα όπως οι αυτοπροσωπογραφίες, η νεκρή φύση, το γυναικείο σώμα, οι απεικονίσεις παιδικής ηλικίας, τοπία και αστικές σκηνές μέσα από τις εμπειρίες και τις προοπτικές πραγματικά πρωτοποριακών εικαστικών γυναικών.
Ριζοσπαστικές νέες προσεγγίσεις της τέχνης στην Ευρώπη των αρχών του 20ου αιώνα μέσα στις μεγάλες γκαλερί με 65 έργα, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο. Συνδυάζοντας εντυπωσιακά, τολμηρά και σε αρμονική συνομιλία έργα, αυτή η έκθεση διερευνά θέματα ταυτότητας, αναπαράστασης, αυτοαναφοράς, εστιάζοντας στο γυναικείο σώμα, την παιδική ηλικία και τη μητρότητα– όλα επίκαιρα ακόμα και σήμερα.
Γυναίκες, που κάνουν τέχνη με τους δικούς τους όρους βγάζοντας μια αίσθηση απελευθέρωσης που σε παρασύρει!
Εκπληκτικές εικόνες γυναικείας αυτο-αναγνώρισης, καθώς και “αποχρώσεις” του τρόπου που βλέπει μια γυναίκα μέσα στο κυρίαρχο πλαίσιο της ανδρικής αντίληψης. Ωστόσο, το ίδιο πλαίσιο υπαγορεύει ότι το όραμα της γυναίκας καλλιτέχνιδας πηγάζει από έναν τόπο διαφορετικό, όπου το γεγονός του ποια και τι είναι παρεμβαίνει και χρωματίζει καθιερωμένους ορισμούς της πραγματικότητας με έναν άλλο τρόπο. Η γυναίκα καλλιτέχνης έχει μια και μόνο σαφή επιλογή: ή να υιοθετήσει την ανδρική αντικειμενικότητα και να ελπίζει να «περάσει» ως “επίτιμος άντρας”. ή να δηλώσει εξαρχής τη θηλυκότητά της και τα θέματά της. Αυτή είναι μια επιλογή όχι μόνο για την τέχνη αλλά και για την ίδια την ζωή.
Στο έργο της Paula Modersohn-Becker, φαίνεται αυτό το χαρακτηριστικό, δηλαδή η σαφήνεια με την οποία μπορεί να τη δει κανείς να επιλέγει αυτόν τον δεύτερο δρόμο και να βιώνει από την αρχή την γνώση των συνεπειών του. Δεν ξέρει απόλυτα, τι είναι αυτό που επιλέγει, την οδηγεί το ένστικτο. Το να καθοδηγείται κανείς από το ένστικτο είναι η κατεξοχήν ελευθερία που αποδίδουμε στους άνδρες καλλιτέχνες και στην ίδια τη δημιουργία της τέχνης.
Η έκθεση διαμορφώνεται θεματικά μέσα στις υπέροχες αίθουσες. Η εναρκτήρια ενότητα, φέρει τον τίτλο “Ourselves and Others”, περιλαμβάνει αυτοπροσωπογραφίες και πορτρέτα, που δείχνουν την αυξανόμενη συμμετοχή γυναικών καλλιτεχνών στη δημόσια ζωή και αποκαλύπτουν τον κρίσιμο ρόλο τους στη δημιουργία και τη διατήρηση των δικτύων που υποστήριξαν διάφορες πτυχές του αναδυόμενου μοντερνισμού στη Γερμανία.
Αυτές οι καλλιτέχνιδες αμφισβήτησαν τα κυρίαρχα ιδανικά των γυναικείων ρόλων που τις ήθελαν περιορισμένες στο σπίτι, και μέσω της αναζήτησης των πορτρέτων τους, αμφισβήτησαν τον τρόπο που έβλεπαν τον εαυτό τους και τους άλλους. Οι πίνακες ανάμεσα σε άλλα περιλαμβάνουν το Portrait of Marianne Werefkin της Erma Bossi, 1910 (Gabriele Munter- und Johannes Eichner-Stiftung, Μόναχο) και το Gabriele Münter, Portrait of Anna Roslund, 1917 (Leicester Museums and Galleries, UK)
Η δεύτερη ενότητα, “The Century of the Child”, διερευνά τον τρόπο που καθένας από τους καλλιτέχνες απεικόνιζε τα παιδιά. Τα θέματα ξεφεύγουν από τα συναισθηματικά έργα στα οποία τα παιδιά συμβόλιζαν την απλότητα, τη χαρά, την ελπίδα και την αθωότητα, μπαίνοντας δυναμικά για να εξερευνήσουν τη μελαγχολία, την ένταση, την περιέργεια και την ανεκπλήρωτη επιθυμία. Τα έργα τέχνης απεικονίζουν μωρά, κορίτσια και αγόρια ως άτομα περίπλοκων συναισθημάτων και συγκρούσεων, αντανακλώντας το γεγονός πως η επιθυμία των γυναικών καλλιτεχνών να εργαστούν ελεγχόταν συχνά από την κοινωνική προσδοκία που απαιτούσε να παντρευτούν και να αφοσιωθούν για να δημιουργήσουν μια οικογένεια.
Με βάση την προηγούμενη ενότητα, το “Sites of Intimacy” εμβαθύνει στις εσωτερικές ζωές των Modersohn-Becker και Kollwitz, διερευνώντας περαιτέρω το μητρικό ένστικτο καθώς και το γυναικείο σώμα, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τον ερωτισμό. Σε αυτά τα έργα, το θέμα της μητέρας και του παιδιού εκκοσμικεύεται, εκσυγχρονίζεται και βαθμονομείται εκ νέου ώστε να αντικατοπτρίζει τη σωματικότητα και το ψυχολογικό βάθος των επιλογών γύρω από τη μητρότητα. Οι εικόνες που καθιερώνονται μέσω των αντρικών αναπαραστάσεων του γυναικείου γυμνού ανατρέπονται.
Η επόμενη ενότητα με τίτλο “City and Country: Journeys and Migrations” παρουσιάζει πίνακες ζωγραφικής της αστικής ζωής και διερευνά την αλλαγή των ρόλων των γυναικών σε ποικίλα πλαίσια. στον ελεύθερο χρόνο, στη δουλειά, ενώ τα έργα στην ύπαιθρο έχουν θέματα που αποκαλύπτουν την ανάγκη να καταφύγουμε μακριά από τη μητρόπολη για να παράγουμε τέχνη που προβάλει τη φυσική ομορφιά της. Αυτά τα έργα σηματοδοτούν προοπτικές της γυναικείας νεωτερικότητας και θα χαράξουν τα διάφορα «ταξίδια» που έκαναν πολλές από τις καλλιτέχνιδες που συμπεριλήφθηκαν στην έκθεση, τόσο σε μέρη όσο και πνευματικά, είτε ως αποτέλεσμα προσωπικών επιλογών είτε λόγω του χάους και της καταστροφής που επέφερε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Τα έργα υπογραμμίζουν επίσης τη σημασία της αίσθησης του τόπου.
Το τελευταίο μέρος της έκθεσης εξετάζει τον σημαντικό ρόλο της νεκρής φύσης στο έργο αυτών των καλλιτεχνών. Η έννοια της «νεκρής ζωής» φέρνει στο νου ήσυχες στιγμές προβληματισμού και διαλογισμού που καταγράφουν οι καταπληκτικές δημιουργοί στις επιστολές, τα ημερολόγια και τα ταξίδια τους. Δραματικές μοντερνιστικές συνθέσεις που γίνονται με ρευστό πινέλο και φωτεινές αποχρώσεις, προκαλούν την ακαδημαϊκή παραδοσιακή εικαστική και λειτουργούν ως οχήματα για την εξερεύνηση της μορφής, του χρώματος και του πνευματικού νοήματος.
Αν το καθήκον του καλλιτέχνη είναι να αναγνωρίσει την αρχή της αλλαγής που διέπει την ανθρώπινη σχέση με την αλήθεια, τότε η υπηρέτησή της είναι πράγματι ένα είδος καθήκοντος και οι Γερμανίδες Μοντερνίστριες Paula Modersohn-Becker, Kӓthe Kollwitz, Gabriele Münter και Marianne Werefkin το καταφέρνουν με το χωρίς παρεμβολές και διακοπές όραμά τους.
Η έννοια της αυτο-εξουσίας, η αναπαράσταση της θηλυκότητας και η δημιουργική ελευθερία φέρνουν την αλήθεια ως την μόνιμη βάση της αναπαράστασης της προσωπικότητας της γυναίκας δημιουργού στον δρόμο της πρωτοπορίας και της αλλαγής.
Ο αέρας αναγέννησης και ελευθερίας που αποπνέουν οι δημιουργίες, φύσηξε ορμητικά στις αίθουσες τις Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών ανοίγοντας όλες τις ερμητικά κλειστές πόρτες που υποδέχεται το διψασμένο για τέχνη κοινό που προσδοκά τα μελλούμενα με την ριζοσπαστική ματιά, την ματιά μιας γυναίκας που μπορεί να αντιλαμβάνεται και να βλέπει τον ανδροκρατούμενο κόσμο λίγο διαφορετικά και σίγουρα περισσότερο αισιόδοξα.
** Πληροφορίες: Για την έκθεση «Making Modernism», Βασιλική Ακαδημία Tεχνών (Royal Academy of Arts), Πικαντίλι, Λονδίνο, μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.royalacademy.org.uk/exhibition/making-modernism
** Photo: A.KATSIOULA
Comments