“Material as Message” : το υλικό ως μήνυμα! Βλέπουμε, ακούμε, μυρίζουμε και διαβάζουμε έργα τέχνης από ποικίλα υλικά σε μια συγκλονιστική παρουσίαση στην Tate Britain του Λονδίνου. Πέντε διαφορετικοί καλλιτέχνες μας ενθαρρύνουν να γίνουμε συμμέτοχοι στο έργο τέχνης τους
------------
Δείτε το videocast στο YouTube κάνοντας κλικ επάνω
Ακούστε το podcast στο Spotify κάνοντας κλικ επάνω, ή στο podcasters κάτω
------------
Υλικά ανόμοια, φυσικά, οργανικά, αλλά και κατασκευασμένα, βιομηχανικά. Υλικά που φέρουν πολιτιστικούς συσχετισμούς αλλά και πολιτικές δεσμεύσεις. Υλικά με συνδέσεις περίπλοκες και άλλες φορές προβληματικές, ρευστές, που χρειάζονται και επιτρέπουν δυαδική ανάγνωση. Περιηγήσεις, ταξίδια, ζωές που ζήσανε, δεσμοί μεταξύ ανθρώπων και τόπων. Πέντε μεγάλα δωμάτια στη ναυαρχίδα των πινακοθηκών Tate εδώ στο Millbank της βρετανικής πρωτεύουσας, μας οδηγούν σε κόσμους και ιδέες μέσα από πέντε έργα της συλλογής της που χρησιμοποιούν ποικίλα υλικά για να κατανοήσουμε το εφήμερο και την πραγματική ζωή.
Το Neon Rice Field του Vong Phaophanit περιέχει λευκό ρύζι και φώτα νέον που συνδυάζονται δημιουργώντας την οπτική ψευδαίσθηση ενός κυματιστού ορυζώνα που συμβολίζει την ιδέα της πολιτιστικής ταυτότητας ως απροσδιόριστης και φανταστικής.
Στο Untitled (Staircase), η Rachel Whiteread δημιουργησε με γύψο τις εσωτερικές σκάλες ενός κτιρίου που ήταν εκκλησία, συναγωγή και εργοστάσιο καταδεικνύοντας τις στέρεες αναμνήσεις που συνδέθηκαν με αυτόν τον χώρο.
Στο The Third Choir της Lydia Ourahmane, είκοσι βαρέλια πετρελαίου που αντηχούν στο εσωτερικό τους κινητά τηλέφωνα, στέκονται στη θέση των Αλγερινών μεταναστών, που έχουν πάρει την ίδια διαδρομή μέσω της Μεσογείου προς την Ευρώπη.
Μνημείο της Susan Hiller αντιγράφει βικτοριανές αναμνηστικές πλάκες από το Postman's Park, κοντά στον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου, στο Λονδίνο. Οι πλάκες μνημονεύουν ανθρώπους που πέθαναν ενώ έσωσαν τις ζωές άλλων. Το ηχητικό κομμάτι του έργου αντανακλάται στην αναπαράσταση της μετά θάνατον ζωής.
Στο βόρειο άκρο της γκαλερί, η ‘beauty’ «ομορφιά» της Anya Gallaccio παρακολουθεί 2.000 λουλούδια, κόκκινες ζέρμπερες να ανθίζουν, να μαραίνονται, να πεθαίνουν και να αποσυντίθενται - ο κύκλος της ζωής, που περιέχεται ανάμεσα σε δύο υαλοπίνακες
----------
Μαύρες μέρες! Ο πλανήτης μας διανύει ξανά μαύρες μέρες. Η Μέση Ανατολή φλέγεται και πάλι. Η ανθρωπότητα για άλλη μια φορά κρατά την ανάσα της, μετρά νεκρούς, παιδιά που χάνονται. Μας αγκαλιάζει δραματικά το σκοτάδι, μας βασανίζουν όλα αυτά που παρακολουθούμε από τους τηλεοπτικούς δέκτες και τα κοινωνικά δίκτυα που μοιάζουν με εφιαλτικό βιντεοπαιχνίδι βγαλμένο από αρρωστημένα μυαλά.
Δεν το χωρά ο νους και η λογική καθώς τα μάτια βλέπουν το θέαμα ενώ η αντίληψη καθυστερεί να αφομοιώσει. Χούθι, Γάζα, Ισραήλ, Ιράν, Συρία, Λίβανος. Απανωτοί πυροβολισμοί με την κάμερα πάνω στο όπλο, ισοπεδωτικές βόμβες και πύραυλοι που πέφτουν ασταμάτητα σε ευρυγώνια μετάδοση από drones και μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Καμιά αξία για την ανθρώπινη ζωή, καμιά αξία για την ανθρώπινη ύπαρξη, απώλεια, πόνος και θλίψη.
Εικόνες και καταστάσεις ζόρικες, η καθημερινότητα διαφορετική πια, με την οπτική και τη θολή ματιά της ανασφάλειας, του ψυχολογικού στρες και της λανθασμένης μερικές φορές αντίληψης του κόσμου μας.
Είναι ο δικός μας, ο κατά-δικός μας κόσμος που έχει συνηθίσει να μετρά τους νεκρούς στην Ουκρανία, που προσπαθεί να συνειδητοποιήσει την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειες στην καθημερινότητα, με το μεγάλο τέρας της ακρίβειας να εξαφανίζει την μεσαία τάξη κάνοντας τους φτωχούς φτωχότερους και τους πλούσιους να συσσωρεύουν τα υπερκέρδη τους.
Όλα, μα όλα αλλάζουν, και γίνονται πιο θολά, έχει μπει μια κουρτίνα ανάμεσα στο μέλλον που ονειρευόμαστε και στην πραγματικότητα που βιώνουμε. Ο κόσμος μας ξεθώριασε! Ακόμα και ο κακός μας ο καιρός μας εμπαίζει καθώς οι εποχές τείνουν να εξαφανιστούν και η μάνα φύση προσπαθεί ανήμπορη να ακολουθήσει τους προκαθορισμένους κανόνες της να επουλώσει τις πληγές του πλανήτη, καθώς η κλιματική κρίση δείχνει τα δόντια της και διαλύει τα πάντα στο πέρασμά της.
Αφουγκράζεται ο κόσμος μας το δυστοπικό μέλλον του, κρατά την ανάσα του ο πλανήτης μας… Κόπωση, κούραση, άγχος, κατάθλιψη καθώς ο νέος χρόνος δεν έφερε κάτι ελπιδοφόρα καταπληκτικό για να μας “ανεβάσει”. Όλοι μας κινούμαστε στις καθημερινές διαδρομές και τροχιές μας με χαμηλή ενέργεια, ευερεθιστότητα και καταθλιπτική διάθεση. Συνηθίσαμε το “τέρας” και βλέπουμε τον κόσμο διαφορετικά, με την οπτική και τη θολή ματιά της κούρασης, της μελαγχολίας.
Ναι, όλα αλλάζουν, δεν είναι ο κόσμος μας αυτός που ξέραμε, αυτός που ονειρευόμασταν, ο καλύτερος κόσμος που λέγαμε πως θα αφήσουμε στα παιδιά μας… Τα ρολόγια μετρούν και χτυπούν αλύπητα τις ώρες, τον χρόνο, που φεύγει και διαλύεται στην Ιστορία και την μνήμη. Τα δευτερόλεπτα επιμηκύνονται, μεγαλώνουν στο χώρο του μυαλού και γίνονται άπειρο, καθώς προσμένουμε κάτι αέρινο, ριζοσπαστικό και απογειωτικό για να τυλιχτούν τα όνειρά μας και να αλλάξουμε όλα, πέρα ως πέρα, ως τα πέρατα της Γης. Κουραστική αναμονή και προσμονή για να αλλάξουμε όλα εκείνα που μας καθυστερούν, όλα όσα μας αποτρέπουν, όλα όσα μας καθυστερούν, από το μέλλον που μας καλεί…
Κι όμως… Όλα , μα όλα θα αλλάξουν και πάλι ξανά… Οι αλλαγές θα γίνουν, έχουν δρομολογηθεί από όλους αυτούς που καθορίζουν τις τύχες και τη μοίρα μας όμως εμείς πρέπει κάτι να κάνουμε γι αυτό. Αυτό που βιώνουμε δεν είναι το φυσιολογικό, πρέπει να αφυπνιστούμε, να συγκεντρώσουμε την δύναμή μας σε μια εξυγιαντική πορεία, που θα φέρει ομορφιά, χαρά, ανανέωση και θετικές εμπειρίες.
Ο κόσμος γύρω μας, αυτό που τυλίγει την καθημερινότητά μας. Ο υλικός κόσμος μας, που μπορούμε να τον μεταθέσουμε και να τον αναγάγουμε σε μια εννοιολογική αναζήτηση. Να πάρουμε το κάθε υλικό ως μήνυμα και να δημιουργήσουμε Τέχνη που θα φέρει στους θεατές σε νέους κόσμους και πρωτοποριακές ιδέες για να φέρουν την προσδοκώμενη αλλαγή της συνείδησής μας. Ο κόσμος μας που μπορεί να γίνει ελπιδοφόρα και διδακτική τέχνη που θα μας τραβήξει από τα αδιέξοδα που μας ταλανίζουν. Τέχνη, ελπίδα για το μέλλον.
** Αυτή την εποχή η Tate Britain εδώ στο Λονδίνο παρουσιάζει σε πέντε δωμάτια μια μεγάλη έκθεση που χαρτογραφεί αυτό ακριβώς. Το υλικό ως μήνυμα στη σειρά εκθεμάτων Art Around the Building.
Εδώ στο Millbank στο πλούσιο κέντρο της βρετανικής πρωτεύουσας, στην ναυαρχίδα των πινακοθηκών Tate, καλούμαστε να δούμε, να ακούσουμε, να μυρίσουμε και να διαβάσουμε τα έργα τέχνης αυτής της παρουσίασης.
Ναι λοιπόν, βλέπουμε, ακούμε, μυρίζουμε και διαβάζουμε έργα τέχνης από ποικίλα υλικά σε μια συγκλονιστική παρουσίαση με τον απλούστατο τίτλο “Material as Message” : το υλικό ως μήνυμα!
Πέντε διαφορετικοί, ελπιδοφόροι καλλιτέχνες μας ενθαρρύνουν να γίνουμε συμμέτοχοι στο έργο τέχνης τους, που σίγουρα θα αλλάξει την θεώρηση του κόσμου ετούτου. Αυτά τα έργα που προέρχονται όλα από τις πολύτιμες συλλογές της Tate χρησιμοποιούν ποικίλα υλικά για να αποκαλύψουν και να απομνημονεύσουν το προσωρινό και το άυλο: περιηγήσεις, ταξίδια, ζωές που ζήσανε, δεσμοί μεταξύ ανθρώπων και τόπων.
Μεγαλειώδη στη σύλληψη και την παρουσίαση τα έργα χρησιμοποιούν ανόμοια υλικά που μας ξαφνιάζουν, για να κατανοήσουμε το εφήμερο και την πραγματική ζωή. Άλλα φυσικά, οργανικά και άλλα κατασκευασμένα, βιομηχανικά.
Υλικά που φέρουν πολιτιστικούς συσχετισμούς αλλά και πολιτικές δεσμεύσεις. Υλικά με συνδέσεις περίπλοκες και άλλες φορές προβληματικές, ρευστές, που χρειάζονται και επιτρέπουν δυαδική ανάγνωση. Αυτό είναι και το ζητούμενο, να προβληματιστούμε, να αφυπνιστούμε και να συμμετέχουμε.
Τα έργα απλωμένα στην καρδιά του κτηρίου, στις γκαλερί Duveen είναι πραγματικά καταπληκτικά, αιχμηρά, πρωτοποριακά, με ριζοσπαστική οπτική. Είναι εκπληκτικό το πως αυτά τα αιχμηρά έργα, αγκαλιάζονται και αρμονικά συνομιλούν με το νεοκλασικό, λαμπερό κτήριο που ήταν και παραμένει, ένα από τα μεγαλύτερα Μουσεία της βρετανικής πρωτεύουσας. Μια συγκλονιστική παρουσίαση σε μεγάλες, σχεδόν χαώδεις αίθουσες κοσμήματα.
--------
** Μπαίνοντας στην πρώτη αίθουσα συναντάμε το Neon Rice Field του Vong Phaophanit (1961). Ένας κυματιστός ορυζώνας, μια ηχηρή ψευδαίσθηση, με λευκό, ολόλευκο ρύζι, να λαμπυρίζει τα φώτα νέον που το διαπερνούν.
Είναι μια μεγάλη εγκατάσταση τοποθετημένη με βάση στο δάπεδο που αποτελείται από επτά τόνους ξηρού, λευκού μακρόσπερμου ρυζιού, που καλύπτονται ανά διαστήματα με έξι παράλληλους σωλήνες κόκκινου φωτός νέον. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι ένα κυματοειδές ημιδιαφανές πεδίο όπου το φως λάμπει ανάμεσα στο ρύζι, δημιουργώντας την οπτική ψευδαίσθηση ενός κυματιστού ορυζώνα που συμβολίζει την ιδέα της πολιτιστικής ταυτότητας ως απροσδιόριστης και φανταστικής.
Όπως συμβαίνει με πολλά από τα έργα του Phaophanit, το φως παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτή την εγκατάσταση, ενώνοντας τα διαφορετικά υλικά για να επιτύχει ένα συγκεκριμένο οπτικό αποτέλεσμα. Εκτός από την οπτική επίδραση του έργου, το ρύζι δημιουργεί επίσης τη δική του ιδιαίτερη μυρωδιά, η οποία διαπερνά το χώρο πέρα από τα φυσικά όρια του κομματιού.
Γεννημένος στο Λάος, με σπουδές στη Γαλλία, ο Phaophanit εγκαταστάθηκε στην Αγγλία το 1985. Το 1990 άρχισε να ενσωματώνει στη δουλειά του υλικά όπως ρύζι, καουτσούκ και μπαμπού, τα οποία παράγονται σε μεγάλο βαθμό στη Νοτιοανατολική Ασία και έχουν οικονομική, πολιτιστική και ιστορική σημασία. Ωστόσο, ο Phaophanit ήταν πάντα αντίθετος σε όποιες αναγνώσεις του έργου του το ανάγουν σε έναν προβληματισμό για την πολιτιστική του και μόνο ταυτότητα.
Για τον καλλιτέχνη, το Neon Rice Field βασίζεται στις «αλληλεπιδράσεις των υλικών» και συνδυάζει δύο εντελώς ανόμοια πράγματα, ένα φυσικό και οργανικό και το άλλο κατασκευασμένο και βιομηχανικό. Αυτά τα υλικά φέρουν πολιτιστικούς συσχετισμούς που έχουν συχνά εγγραφεί στη διχοτόμηση μεταξύ του δυτικού και του ανατολικού κόσμου (στην περίπτωση αυτή, της βιομηχανίας έναντι της γεωργίας).
Ο Phaophanit συχνά εμποτίζει στο έργο του μια διακριτική ανατροπή των αφηγήσεων που συνδέονται με τα υλικά και, ενώ το ρύζι είναι αναμφισβήτητα σύμβολο για την Ανατολή, έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν μια αμερικανική χορηγία για να προμηθευτεί το ρύζι για να σκηνοθετήσει το έργο του. Ομοίως, η παρουσία νέον που θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι αντιπροσωπεύει τη δυτική πόλη είναι επίσης χαρακτηριστικό πολλών ασιατικών πόλεων.
Είναι φανερό πως οι πολιτιστικές δεσμεύσεις που μπορεί να συνδέονται με το έργο του είναι πιο περίπλοκες, πιο προβληματικές και πιο ρευστές από ό,τι επιτρέπει οποιαδήποτε δυαδική ανάγνωση.
----------
** Προχωράμε στις γκαλερί και βυθιζόμαστε σε προβληματισμούς. Και … αιφνιδιασμός! Στην οπτική μας , ναι εδώ μπροστά μας εκτίνεται ένας μεγάλος όγκος ενός παράξενου με αδιέξοδα λευκού γλυπτού.
Είναι το Untitled (Staircase), της Rachel Whiteread (1963) είναι ένα πολύ μεγάλο ανεξάρτητο γλυπτό που αποτελείται από δέκα χυτά στοιχεία που βιδώνονται μεταξύ τους για να σχηματίσουν μια ενότητα. Όπως υποδηλώνει ο τίτλος του, είναι το εκμαγείο μιας σκάλας, που περιλαμβάνει τρεις κλίμακες τετράγωνου σχήματος καθώς, ναι, οι σκάλες κατεβαίνουν ζιγκ-ζαγκ με μια ανατρεπτική πορεία προς τα κάτω. H καλλιτέχνης δημιούργησε πρώτα την επιφάνεια των σκαλοπατιών και έριξε τον χώρο από πάνω τους. Το όλον έχει περιστραφεί κατά 90 μοίρες έτσι ώστε να στέκεται σε μια άκρη, εκεί που θα υπήρχε ένας τοίχος στον αρχικό χώρο.
Η Whiteread χύτευσε τα τμήματα που αποτελούν το Untitled (Σκάλες) χρησιμοποιώντας έναν ανθεκτικό πολυμερή σοβά, γνωστό ως Jesmonite, σε συνδυασμό με στρώματα από υαλοβάμβακα, βαμμένα απευθείας στις επιφάνειες των σκαλοπατιών, στους τοίχους και στα περιβλήματα που είχαν τοποθετηθεί στη σκάλα. Αν και το συναρμολογημένο γλυπτό έχει την όψη ενός συμπαγούς μπλοκ, στην πραγματικότητα είναι ένα κέλυφος με πάχος 80 mm.
Το Untitled (Stairs) είναι ένα από τα τρία κλιμακοστάσια που κατασκευάστηκε η Whiteread σε ένα κτίριο στην περιοχή Bethnal Green, του Λονδίνου, το οποίο αγόρασε η ίδια και ο σύντροφός της ως σπίτι και στούντιο το 1999.
Το κτίριο στην αρχική του μορφή ήταν συναγωγή. Είχε ανακατασκευαστεί τη δεκαετία του 1950 καθώς υπέστη ζημιές από βόμβα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Καθώς ο εβραϊκός πληθυσμός στην περιοχή μειώθηκε, η συναγωγή έκλεισε και αγοράστηκε από μια εταιρεία κλωστοϋφαντουργίας για αποθήκη εμπορευμάτων τη δεκαετία του 1970.
Όταν το απέκτησε η Whiteread παρέμενε άδειο για αρκετά χρόνια. Εκείνη, άρχισε να ρίχνει τοίχους και να διαμορφώνει χώρους στο κτήριο ως απάντηση σε μια παραγγελία του Μουσείου Guggenheim, το οποίο την κάλεσε να κάνει έργα για μια έκθεση που περιοδεύει τους χώρους του στο Βερολίνο, το Μπιλμπάο και τη Νέα Υόρκη. Ανταποκρίθηκε με τα πολύπλοκα ανατρεπτικά κλιμακοστάσιά της.
Η Whiteread έχει μετατρέψει τις σκάλες σε μια αφηρημένη γεωμετρική σύνθεση που συνδυάζει τη σωματική εξοικείωση με ένα διανοητικό αίνιγμα - αυτό της προσπάθειας οραματισμού της αρχικής δομής από την οποία έχει προέλθει το νέο αντικείμενο.
Τα έργα της εξελίχθηκαν λοιπόν στις εσωτερικές σκάλες ενός κτιρίου που είχε χρήσεις ως εκκλησία, συναγωγή και εργοστάσιο καταδεικνύοντας τις στέρεες αναμνήσεις που συνδέθηκαν με αυτόν τον χώρο.
------
** Εμείς που καταγόμαστε από την Μεσόγειο πάντα η θάλασσα υπάρχει μέσα μας. Εδώ στο πολιπολιτισμικό Λονδίνο είμαστε πάρα πολλοί, όλοι εμείς που από το βαθύ μπλε και την ζεστασιά του Νότου ακολουθήσαμε την πορεία προς τον Βορρά της ελπίδας. Η θάλασσα που μας μεγάλωσε πάντα θα μας ακολουθεί γιατί ήταν και είναι η θαλπωρή της νιότης μας, μια απεραντοσύνη ειρήνης, μια απλωσιά ενότητας που συνδέει μεν διαφορετικούς πολιτισμούς όμως μας ενώνει με όλους τους γύρω μας, με κοινές ρίζες, προσανατολισμούς, παράδοση και την μεγάλη αγάπη μας για το γαλάζιο και την επικοινωνία των λαών.
Μύθοι, αλληγορίες και οι θαλάσσιοι δρόμοι που συνδέουν ιστορίες και αφηγούνται προσωπικές διαδρομές μέσα από το νερό και την αρμύρα. Εδώ όμως, σε αυτές τις θαλάσσιες διαδρομές τα τελευταία χρόνια γράφτηκαν και εξακολουθούν να γράφονται ανθρώπινες τραγωδίες. Η μετανάστευση και η αδικία γέμισαν βάρκες, αυτοσχέδια πλεούμενα και σχεδίες, με ανθρώπους που έχουν μία και μόνη αποσκευή μαζί τους, την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον.
Πρόσφυγες, οικονομικοί και πολιτικοί μετανάστες που εκδιώκονται, ξεριζώνονται, αλλά και εγκαταλείπουν πατρικές εστίες για να μπορούν να κάνουν όνειρα.
Η συγκλονιστική εγκατάσταση The Third Choir της Αλγερινής δημιουργού Lydia Ourahmane (1992) που μας περιμένει αμέσως μετά στην διαδρομή μας στην γκαλερί καταδεικνύει πως η μετανάστευση (νόμιμη ή όχι) είναι μια περίπλοκη, και ακραία δύσκολη διαδικασία.
Είκοσι βαρέλια πετρελαίου! Eίκοσι άδεια μπλε και κίτρινα βαρέλια με το όνομα της αλγερινής εταιρείας πετρελαίου Naftal πάνω τους, στέκουν εμπρός μας καθώς όλα μαζί δημιουργούν μια συστοιχία ακουμπώντας το ένα στο άλλο.
Απόκοσμα στο εσωτερικό των βαρελιών αντηχούν κινητά τηλέφωνα, στέκονται στον πάτο του κάθε βαρελιού, ακριβώς στη θέση των Αλγερινών μεταναστών, που έχουν πάρει την ίδια διαδρομή μέσω της Μεσογείου προς την Ευρώπη. Ναι, ακούγεται ένα δυστοπικά ατμοσφαιρικό, βιομηχανικό soundtrack, που αναμεταδίδεται μέσω κινητών τηλεφώνων που βρίσκονται, στο κάτω μέρος κάθε βαρελιού.
Το έργο έχει σκοπό να μεταφέρει μια αίσθηση της πολιτικής της μετανάστευσης ενσαρκώνοντας τη γραφειοκρατική διαδικασία της μετακίνησης. Εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις κοινωνικές και πολιτικές δομές εντός της Αλγερίας, καθώς και στις συνθήκες που οδηγούν στο φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης.
Υπογραμμίζει τους πολλούς περιορισμούς που τίθενται στην ελευθερία κίνησης των κατοίκων της Αφρικής προς την Ευρώπη, βασιζόμενη σε ιστορίες από την πατρίδα της την Αλγερία, έναν τόπο που έγινε τοξικός από ξένες εταιρείες πετρελαίου και χημικά εργοστάσια.
Το πετρέλαιο εξάγεται στη Chevron, την Total, την BP που εκμεταλλεύονται τον πλούτο της χώρας και οι νέοι Αλγερινοί κατηγορούν τη βιομηχανία πετρελαίου για τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της χώρας, προκαλώντας την επιθυμία τους για διαφυγή.
Η ιδέα για το έργο προέκυψε όταν η Ourahmane συνάντησε έναν νεαρό Αλγερινό που είχε προσπαθήσει να περάσει στην Ευρώπη δια θαλάσσης, επιπλέοντας μέσα σε ένα άδειο βαρέλι.
Η ίδια η καλλιτέχνης που ζει και εργάζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο μετανάστευσε από την Αλγερία με την οικογένειά της όταν ήταν παιδί, γνωρίζοντας από π[πρώτο χέρι και η ίδια τις περίπλοκες κοινωνικές προεκτάσεις της μετανάστευσης.
-----
** Μερικά μέτρα πιο κάτω αριστερά μας στο τοίχο αναρτημένη, βλέπουμε την εγκατάσταση Monument της Susan Hiller (1940-2019) η οποία ενσωματώνει σαράντα μία φωτογραφίες από αναμνηστικές πλάκες που ο καλλιτέχνης συνάντησε στο Postman's Park, κοντά στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου, στο Λονδίνο.
Υπάρχει μία απεικόνιση για κάθε χρόνο της ζωής της καλλιτέχνιδας (μέχρι την εποχή που έγινε το έργο, δηλαδή το 1980-81). Κάθε πλάκα μνημονεύει έναν συνηθισμένο άνδρα, γυναίκα ή παιδί που έχασε την ζωή του ενώ έκανε μια πράξη ηρωισμού.
Ένα μνημείο, για παράδειγμα, λέει: «Elizabeth Boxall/Ηλικία 17 στο Bethnal Green/ Πέθανε από τραυματισμούς που έγιναν/Προσπαθώντας να σώσει/Ένα παιδί/Από ένα άλογο που δραπέτευσε/20 Ιουνίου 1888».
Οι φωτογραφίες είναι διατεταγμένες σε σχήμα ρόμβου στον τοίχο της γκαλερί, μπροστά από τον οποίο είναι τοποθετημένος ένα παγκάκι πάρκου. Το παγκάκι έχει στραμμένη την πλάτη του στον τοίχο ενώ ένα κασετόφωνο και ακουστικά βρίσκονται στο κάθισμά του.
Η φωνή της ίδιας της Hiller ακούγεται μέσα από τα ακουστικά και το ρέον και συνειρμικό σχόλιό της αναφέρεται στη φύση του ηρωισμού καθώς και στα θέματα του θανάτου, της μνήμης και της αναπαράστασης.
Το έργο της Hiller παίρνει συχνά ως σημείο εκκίνησης αυτό που αποκαλεί «πολιτιστικά τεχνουργήματα». Αυτά τα τεχνουργήματα παίρνουν πολλές μορφές, αλλά η Hiller εστιάζει σταθερά σε ιδέες, γεγονότα ή αντικείμενα που έχουν αγνοηθεί ή ξεχαστεί.
Στην περίπτωση του Monument, η Hiller παρατήρησε ότι οι ίδιες οι αναμνηστικές πλάκες στο πάρκο που προορίζονταν να έχουν μια αναμνηστική λειτουργία για τους περιπατητές αγνοούνταν ή παραβλέπονταν.
Διαπίστωσε όταν φωτογράφισε τις πλάκες ότι οι άνθρωποι που κάθονταν σε παγκάκια του πάρκου μπροστά τους και έτρωγαν τα μεσημεριανά τους γεύματα, γύρισαν πάνω από τους ώμους τους για να κοιτάξουν τις αναμνηστικές πλάκες, αυτό δηλαδή που φωτογράφιζε, σαν να ήταν η πρώτη φορά που το έβλεπαν.
Και όταν μάλιστα διάβασαν το περιεχόμενό τους είπαν πράγματα όπως «Ω! Δεν είναι λυπηρό; Δεν είναι τρομερό;» Είναι πραγματικά εντυπωσιακό ότι είχαν καθίσει μπροστά σε αυτά τα τελείως ορατά μνημεία, για πολλά χρόνια και τα αντικείμενα ήταν, κυριολεκτικά, αόρατα.
Το έργο του Hiller είναι συνεργατικό, συχνά περιλαμβάνει την άμεση συμμετοχή του κοινού με κάποια μορφή. Το έργο πολύ εύστοχα, θέτει ερωτήματα για τις σχέσεις μεταξύ ηρωισμού και θανάτου, μνήμης και αναπαράστασης, στην καθημερινότητά μας και τον κόσμο που μας περιβάλλει. Το ηχητικό κομμάτι του έργου αντανακλάται στην αναπαράσταση της μετά θάνατον ζωής.
--------
** Τέλος προχωρώντας στο Βόρειο άκρο της γκαλερί, έρχεσαι να διαπιστώσεις την ματαιότητα του κόσμου μας. Η ‘beauty’, η «ομορφιά» της Βρετανίδας Anya Gallaccio (1963) παρακολουθεί 2.000 λουλούδια, κόκκινες ζέρμπερες να ανθίζουν, να μαραίνονται, να πεθαίνουν και να αποσυντίθενται - ο κύκλος της ζωής, έτσι όπως περιέχεται ανάμεσα σε δύο τεράστιους υαλοπίνακες.
Η διατήρηση της “Ομορφιάς” με τα έντονα κόκκινα λουλούδια τοποθετημένα σε τέσσερις παρακείμενες ορθογώνιες συνθέσεις κάτω από μεγάλα διαφανή γυαλιά. Τα λουλούδια παρουσιάζονται σε ένα ενιαίο στρώμα με τα κεφάλια τους προς τα έξω προς τον θεατή και τα κοτσάνια τους είναι τοποθετημένα προς τα κάτω, έτσι ώστε η κάτω άκρη κάθε πλαισίου να έχει μια πράσινη ζώνη που αποτελείται από τους μίσχους της κάτω σειράς λουλουδιών.
Το είδος του λουλουδιού που χρησιμοποιείται στην εγκατάσταση είναι ένα υβρίδιο μεταξύ ζέρμπερας και μαργαρίτας που είναι γνωστό με το όνομα «ομορφιά».
Κατά το χρονικό διάστημα που η “Ομορφιά” εκτίθεται, τα λουλούδια μαραίνονται και πεθαίνουν, και αυτή η διαδικασία αποσύνθεσης είναι ορατή στους θεατές μέσα από το γυαλί. Τα άνθη συρρικνώνονται καθώς σαπίζουν, με τα γυάλινα πάνελ να απαιτούν εκ νέου προσαρμογή για να τα συμπιέζουν. Κάποια από τα νεκρά λουλούδια συχνά πέφτουν από το γυάλινο πλαίσιο και αποσυντίθενται περαιτέρω στο πάτωμα.
Οι θεατές πέραν της οπτικής, βιώνουν την εγκατάσταση και μέσω της όσφρησής τους, καθώς μυρίζουν είτε τη ευωδιά των λουλουδιών όταν είναι φρέσκα, είτε την οσμή τους που σαπίζουν καθώς αποσυντίθενται, ανάλογα με τον χρόνο που έχει περάσει όταν βλέπουν την εγκατάσταση.
Δεδομένης της εφήμερης φύσης των λουλουδιών που χρησιμοποιούνται, η εμφάνιση του έργου αλλάζει συνεχώς ως συνέπεια οργανικών διεργασιών που είναι πέρα από τον έλεγχο του καλλιτέχνη ή του θεατή. Και τα δύο μέρη ενεργούν ως μάρτυρες της αναπόφευκτης αποσύνθεσης του έργου και ως εκ τούτου η διατήρηση της «ομορφιάς» μπορεί να γίνει κατανοητή ως ένα είδος παράστασης.
Η ίδια η Gallaccio έχει περιγράψει τη δουλειά της ως «θεατρική», δεν βλέπει τον εαυτό της ως τον μοναδικό «συγγραφέα» του έργου της, αλλά αντιθέτως προσδοκά οι εγκαταστάσεις να λειτουργούν ως προσωρινές συνεργασίες μεταξύ της ίδιας και του θεατή προκαλώντας προβληματισμό για θέματα «τόπος, χρόνος, ζωή, φθορά, θάνατος, ομορφιά και ανανέωση»
Η Gallaccio έχει κάνει πολλές εγκαταστάσεις σε όλη τη διάρκεια της καριέρας της που ενσωματώνουν υλικά που αποσυντίθενται με την πάροδο του χρόνου, όπως πάγο, φρούτα και ζάχαρη, καθώς και άλλα έργα που χρησιμοποιούν αληθινά λουλούδια, υποδηλώνοντας ότι θετικές εμπειρίες όπως αυτές της ομορφιάς και της χαράς είναι από τη φύση τους προσωρινές και ότι οι προσπάθειες διατήρησής τους μπορεί να είναι μάταιες. Ναι, είναι ο κύκλος της ζωής, είναι η ζωή μας.
-------
Πέντε υπέροχα έργα, πέντε εκπληκτικές εννοιολογικές εγκαταστάσεις, από καλλιτέχνες που έχουν σκοπό να μας αφυπνίσουν.
Πέντε δημιουργοί, που καταφέρνουν να χρησιμοποιήσουν το υλικό ως μήνυμα. Τα έργα όχι μόνο βρίσκονται στο οπτικό μας πεδίο, τα βλέπουμε, όμως τα ακούμε, τα μυρίζουμε, τα αισθανόμαστε. Γινόμαστε συμμέτοχοι, απομνημονεύοντας το προσωρινό και το άυλο, μέσα από την συγκλονιστικά καθηλωτική παρουσίασή τους σε αυτόν τον κλασικό χώρο της πινακοθήκης.
--------------------------------
** Πληροφορίες για την παρουσίαση “Material as Message” στην Tate Britain του Λονδίνου, μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.tate.org.uk/visit/tate-britain/display/art-around-the-building/material-as-message#
------------------------------
Photo: A.KATSIOULA
Comments