Piet Mondrian / Πιετ Μοντριάν: Έφτιαχνε κάθε γραμμή και πλαίσια επιδέξια με το χέρι. Αξεπέραστος και για το ζωγραφικό αλλά και για το γραφίστικο στυλ του

Ο υπέροχος εντυπωσιακός Ολλανδός, δημιουργούσε με εμμονή τα πλέγματά του, και θαυμάζεται από καλλιτέχνες διαφορετικών τεχνοτροπιών και παραδόσεων για την καθαρότητα στην εφαρμογή της τέχνης του. Υπήρξε ένας ριζικά καινοτόμος επαναστάτης ο οποίος έβρισκε την πορεία του και κατηύθυνε την ενέργειά του στο δισδιάστατο επίπεδο που τον οδήγησε στον μινιμαλισμό και την απλοϊκότητα των συνθέσεων του. Η αισθητική κληρονομιά του έχει εμπνεύσει δημιουργούς μόδας όπως το περίφημο φόρεμα «Mondrian» του Yves Saint Laurent και τον Alexander McQueen, μέχρι και την καθολική αισθητική του σχεδιασμού για αντικείμενα ευρείας κατανάλωσης αλλά και επίπλωσης σπιτιού από γνωστούς κατασκευαστές και πολυκαταστήματα

Ξέρεις αμέσως πότε αντικρίζεις έναν Mondrian. Αναγνωρίζεται με την πρώτη ματιά από τις μαύρες γραμμές που δημιουργούν πλέγμα, τις επιμηκύνσεις και τα τετράγωνα με καθαρό χρώμα σε ακαθόριστες θέσεις, μια συνολική ματιά μινιμαλιστικής αφαίρεσης.
Ο Piet Mondrian (7 Μαρτίου 1872- 1 Φεβρουαρίου 1944) λοιπόν, με ολλανδική καταγωγή, είναι γνωστός ως ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες ο οποίος προχώρησε το έργο του μέσα από την ανάπτυξη της αφαίρεσης στις αρχές του 20ου αιώνα, και είναι εντυπωσιακό η επιρροή των έργων του και η λατρεία για την υπογραφή του. Αλλά τι γίνεται με τον ίδιο τον άνθρωπο; Ποιοι παράγοντες τον οδήγησαν να αναπτύξει αυτό το γνώριμο ύφος υπογραφή;
Το στυλ του Mondrian είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένο και έγινε το σήμα κατατεθέν του. Είναι πραγματικά αξεπέραστοςκαι για το ζωγραφικό και το γραφίστικο στυλ του και θαυμάζεται από καλλιτέχνες διαφορετικών τεχνοτροπιών και παραδόσεων για την καθαρότητα στην εφαρμογή της τέχνης του.
Όταν ο Πικάσο και ο Μπρακ δημιουργούσαν Κυβισμό, ο Mondrian έβρισκε την πορεία του και κατηύθυνε την ενέργειά του στο δισδιάστατο επίπεδο. Και το εντυπωσιακό στην τέχνη του είναι πως όλη η εκτέλεση της δημιουργίας του γίνεται αποκλειστικά με το χέρι του.

Σε όλα τα έργα του όσο και να ψάξει κάποιος δεν θα βρει κανένα αποδεικτικό στοιχείο χρήσης κολλητικής ταινίας, γιατί κάθε γραμμή έχει γίνει επιδέξια με το χέρι και το εντυπωσιακότερο όλων, δεν υπάρχει κανένα σημάδι διαρροής μεταξύ των μπλοκ χρώματος. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η πλειοψηφία των έργων του είναι λάδι σε καμβά, είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα από μόνο του. Δημιουργούσε με εμμονή, ψυχαναγκαστικά θα μπορούσαμε να πούμε.
Το έργο του στην ουσία χωρίζεται με έντονη αντίθεση, στην πρώιμη περίοδο και την εικονιστική πραγματικότητα με την παραστατική ζωγραφική και στην ύστερη περίοδο της αφαίρεσης με τις απλές γραμμές με χρώμα όπου μετατρέπει τον υλικό κόσμο σε κάτι πνευματικό.
Πηγαίνοντας πίσω στο χρόνο το 1892, την εποχή που ο Mondrian φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Άμστερνταμ και μέχρι το 1905 τα έργα του χαρακτηρίζονται νατουραλιστικά ή ιμπρεσιονιστικά και αποτελούνται περισσότερο από τοπία.
Εικόνες της πατρίδας του με κόκκινους ανεμόμυλους, ποτάμια, μοβ λεβάντες, θίνες σε παραλίες με χαμηλούς ορίζοντες, καφέ αχυρώνες και ζεστούς μπλε ουρανούς. Τα πρώτα έργα που δείχνουν μια ιδέα της αφαίρεσης που θα ακολουθήσει είναι μια σειρά από πίνακες ανάμεσα στο 1905 και το 1908, τα οποία απεικονίζουν αμυδρά, ακαθόριστου σχήματος δέντρα και σπίτια με αντανακλάσεις στο νερό.

Αν και το αποτέλεσμα οδηγεί τον θεατή να αρχίσει να αναζητά τις μορφές πάνω από το περιεχόμενο, τα έργα αυτά εξακολουθούν να είναι βαθιά ριζωμένα στη φύση.
Η Τέχνη του Mondrian ήταν πάντα συνδεδεμένη με τις πνευματικές και φιλοσοφικές σπουδές του. Το 1908, άρχισε να ενδιαφέρεται για το Θεοσοφικό κίνημα που ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα και το 1909, εντάχθηκε στο ολλανδικό κλάδο της Θεοσοφικής Εταιρείας. Επηρεάστηκε σημαντικά και ουσιαστικά ανέπτυξε με διαφορετικότητα την αισθητική του. Πίστευε ότι ήταν δυνατό να επιτευχθεί μια πιο βαθιά γνώση της φύσης από εκείνη που προβλέπεται από τα εμπειρικά μέσα, και μεγάλο μέρος της δουλειάς του Mondrian για το υπόλοιπο της ζωής του, εμπνεύστηκε από την αναζήτησή του για την εν λόγω πνευματική γνώση.
Το 1911 μετακόμισε στο Παρίσι και άλλαξε το όνομά του (απέρριψε το γράμμα «α» από Mondriaan) μόνο και μόνο για να τονίσει την αναχώρησή του από την Ολλανδία. Εκεί βρίσκει λιμάνι για το καλλιτεχνικό του ταξίδι, στον Κυβισμό και επηρεασμένος από τον Πικάσο και τον Μπρακ εμφανίζονται στο έργο του μελέτες δέντρων αλλά όλο και περισσότερο κυριαρχούνται από γεωμετρικά σχήματα.
Το 1913 όμως οι πνευματικές του αναζητήσεις τον οδηγούν στην τελική ρήξη με την παραστατική ζωγραφική. Το 1914 ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος τον αναγκάζει να επιστρέψει στην Ολλανδία μέχρι και το 1919. Ίδρυσε το περιοδικό De Stijl (Το στυλ) στο οποίο δημοσίευσε τα πρώτα δοκίμιά του, καθορίζοντας τη θεωρία του, για την οποία υιοθέτησε τον όρο Neoplasticism (Νεοπλαστικισμός).

Οι νεοπλαστικιστές επιδίωξαν να εκφράσουν ένα νέο ουτοπικό ιδανικό, πνευματικής αρμονίας και τάξης. Βασικό χαρακτηριστικό του νεοπλαστικισμού είναι η αφαίρεση, σε βαθμό που χρησιμοποιούνται θεμελιώδεις φόρμες και σχήματα, κάθετες και οριζόντες γραμμές ταυτόχρονα με τη χρήση σχεδόν αποκλειστικά βασικών χρωμάτων (κόκκινο, μπλε, κίτρινο, λευκό και μαύρο).
Το καλλιτεχνικό ρεύμα του νεοπλαστικισμού θεωρείται πως επηρέασε σημαντικά το αρχιτεκτονικό σχέδιο, το βιομηχανικό σχεδιασμό καθώς και το ύφος του μεταγενέστερου κινήματος Μπαουχάους.
Όταν ο πόλεμος τελείωσε το 1918, ο Mondrian επέστρεψε στη Γαλλία, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1938. Ήταν στο Παρίσι (όπου άρχισε να χρησιμοποιεί χρωματικά επίπεδα στους τοίχους του) όπου εξελίσσει το εκπληκτικό έργο του που είναι μέχρι και σήμερα αναγνωρισμένο με αποκορύφωμα την παραγωγή όλων αυτών των νεο-πλαστικών έργων.
Ενδεικτική της εσωτερικής του αναζήτησης μια αναπάντεχη αυτοπροσωπογραφία του σε μια στιγμιαία εικονιστική ζωγραφική δείχνει τον καλλιτέχνη μπροστά από ένα γεωμετρικό απόσπασμά του να κοιτά έντονα έξω από τη ζωγραφική του. Η ζωγραφική του αποτελείται εξ ολοκλήρου από ορθογώνια που τα τοποθετεί γύρω από το κεφάλι του. Πραγματικά εξαιρετικό και εντυπωσιακό, μια περίεργη προσπάθεια να ενωθούν δύο είδη τέχνης.
Η έκθεση “Mondrian and His Studios, που απολαύσαμε το καλοκαίρι του 2014 στην Tate του Λίβερπουλ, σηματοδοτώντας την 70η επέτειο από το θάνατο του καλλιτέχνη ψηλάφησε σε βάθος, όχι μόνο τη σημασία του Mondrian ως δημιουργού, αλλά και τις συνθήκες (τόσο στη ζωή του αλλά και στη ζωγραφική), που τον οδήγησαν στη μετάβαση από έναν επιτυχημένο εικαστικό καλλιτέχνη στην πατρίδα του, στον διεθνή ριζικά καινοτόμο επαναστάτη.

Η έκθεση εκτός του ότι συγκέντρωσε τον μεγαλύτερο αριθμό από τα έργα του που συγκεντρώθηκαν ποτέ στο Ηνωμένο Βασίλειο, περιελάμβανε και την ανακατασκευή του Παρισινού του στούντιο δίνοντας την δυνατότητα στους επισκέπτες να βιώσουν την τέχνη και τη ζωή του που έμοιαζαν να συγχωνεύονται σε ένα θεματικό σύνολο.
Εκεί λοιπόν , στο Παρίσι ο Mondrian δημιούργησε ένα ζωντανό χώρο εργασίας που αντανακλούσε την επιθυμία να υπάρχει μέσα στον ίδιο αφηρημένο κόσμο. Το ανακατασκευασμένο στούντιο στην Tate Liverpoolήταν ένα σημαντικό επίτευγμα για αυτή την έκθεση και μια αποκαλυπτική θεώρηση του χώρου του για τους επισκέπτες.
Λευκοί τοίχοι, δάπεδο μαύρο, μπλε, κόκκινα, κίτρινα ορθογώνια κολλημένα στους τοίχους. Ο μεγάλος πίνακας κόκκινος, το κουτί των πούρων μπλε, το λεξικό βαμμένο άσπρο (τακτοποιημένο και καθαρό). Όλα στην θέση που τους αρμόζει, σύμβολα σύγχρονης σχεδίασης, με τακτοποιημένους σωλήνες και μεταλλικούς σκελετούς, μα πάνω απ΄όλα η σόμπα του 19ου αιώνα, που θερμαίνει το χώρο και είναι από μόνη της ένα κομμάτι αισθητικής απόλαυσης.
Βέβαια κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει την ψυχαναγκαστική κατάταξη των αντικειμένων και μια κατά βάση αισθητική «σχολικής αίθουσας». Η αναπαράσταση βασίζεται στις φωτογραφίες από τα στούντιο του δημιουργού στο Παρίσι, το Άμστερνταμ, το Λονδίνο και τέλος, τη Νέα Υόρκη το 1942. Ο καλλιτέχνης είχε δημιουργήσει εκ νέου το ίδιο δωμάτιο για 20 χρόνια και δεν έχει σημασία πού ήταν, σε ποια πόλη και τι συνέβαινε στον έξω κόσμο.
Το 1938 ταξιδεύει από το Παρίσι στο Λονδίνο γιατί ο φασισμός καλπάζει στην Ευρώπη. Η παραμονή του στο Λονδίνο αποδείχθηκε σύντομη (1938-1940) αλλά αρκετά δημιουργική. Τότε είναι που φεύγει από το Ηνωμένο Βασίλειο μέσω του Λίβερπουλ για την Αμερική, (μάλιστα στην έκθεση περιλαμβανόταν και ο κατάλογο των επιβατών όπου αναγραφόταν το όνομά του.

Τελευταίος σταθμός η Νέα Υόρκη όπου θα παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του. Δημιουργεί μερικά από τα περισσότερο γνωστά έργα του. Ο πίνακας του “Broadway Boogie-Woogie”, (1942), αυτής της περιόδου, θεωρείται σήμερα σημείο αναφοράς της αφηρημένης τέχνης. Επιπλέον σηματοδοτεί μία αλλαγή στην τεχνοτροπία του Mondrian, με τη χρήση περισσότερων χρωμάτων, η οποία όμως δεν θα συνεχιστεί εξαιτίας του θανάτου του.
Πρέπει να αναφέρουμε εδώ ένα σημαντικό γεγονός που έλαβε χώρα τον περασμένο Οκτώβριο του 2022. Αποκαλύφθηκε πως το έργο του με τίτλο “New York City I”, (1941) κρέμεται ανάποδα εδώ και 75 χρόνια σε διάφορα μουσεία όπως αποκάλυψε η ιστορικός τέχνης Dr. Susanne Meyer-Büser (1963).
Η εικόνα του 1941, ένα πλέγμα από κόκκινες, κίτρινες, μαύρες και μπλε ταινίες, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο MoMA της Νέας Υόρκης το 1945. Η εικόνα όπως είναι για χρόνια λοιπόν αναρτημένη, δείχνει τις πολύχρωμες γραμμές να πυκνώνουν στο κάτω μέρος, υποδηλώνοντας μια εξαιρετικά απλοποιημένη εκδοχή ενός ορίζοντα.
Οταν η Susanne Meyer-Büser άρχισε να ερευνά ως επιμελήτρια μια νέα έκθεση του μουσείου για τον Ολλανδό καλλιτέχνη της avant garde τον προηγούμενο χρόνο, συνειδητοποίησε ότι η εικόνα θα έπρεπε να είναι αντίστροφη. «Η πάχυνση του πλέγματος πρέπει να είναι στην κορυφή, σαν σκοτεινός ουρανός», είπε ο Meyer-Büser.
Η ίδιας ονομασίας και του ίδιου μεγέθους ελαιογραφία, “New York City I” (του 1942 όμως), η οποία εκτίθεται στο Παρίσι στο Centre Pompidou, και την έχω πολλαπλά φωτογραφήσει στην τελευταία μου επίσκεψη στην γκαλερί του Παρισιού, έχει την πυκνότητα των γραμμών στην κορυφή.

Παρά την αποκάλυψη, το έργο, με τίτλο “New York City I” του 1941, θα συνεχίσει να εμφανίζεται με λάθος τρόπο, αντεστραμμένο δηλαδή, για να αποφευχθεί η σύγχυση του κοινού.
Ένα σημαντικό στοιχείο της ιδιαίτερης τεχνοτροπίας του Mondrian είναι ο μινιμαλισμός και η απλοϊκότητα των νέων συνθέσεων. Η αισθητική κληρονομιά του έχει φτάσει πολύ μακριά, πέρα από τον κόσμο της Τέχνης και διείσδυσε στη μόδα, την γραφιστική, την μουσική, τον σχεδιασμό, την διακόσμηση, την βιομηχανία. Ακόμα και σήμερα εμπνέει καλλιτέχνες και δημιουργούς. Την χρονιά που έγινε η έκθεση στην Tate Liverpool μάλιστα, εκείνη την χρονιά η συλλογή ρούχων για την άνοιξη / καλοκαίρι του 2014 του Alexander McQueen ήταν εμπνευσμένη από τα έργα του μεγάλου δημιουργού.
Ας μην ξεχνάμε βέβαια, το περίφημο φόρεμα «Mondrian» του Yves Saint Laurent που τόσο πολύ αντιγράφηκε στην πορεία των χρόνων. Επίσης, το εξώφυλλο του άλμπουμ “De Stijl” των “The White Stripes” του 2000 επηρεασμένο από το ύφος του νεοπλαστικισμού, μέχρι και την καθολική αισθητική του σχεδιασμού για αντικείμενα αλλά και επίπλωση σπιτιού αρχικά από το Habitat και το IKEA και άλλους κατασκευαστές.
Γκαλερί και μουσεία αποθεώνουν το έργο του και πάντα κάθε έκθεση αποτελεί σημείο αναφοράς για τον δημιουργό-άνθρωπο Mondrian και την μυστικιστική θεοσοφία.
Μόνο η πειθαρχία του τον βοήθησε στην μετάβαση από την πληθωρική παραστατικότητα στην επιβολή αφαίρεσης. Στις αριστουργηματικές πρώιμες δημιουργίες του συναντάμε τον Mondrian της έντασης, της αναζήτησης, του βαθύ στοχασμού με πάθος. Στο ύστερο έργο τουμας συναρπάζει οMondrian με την μοναχική διάθεση, παγιδευμένο ίσως στο στούντιο του και την Τέχνη του.
Πάντα παραμένει συναρπαστικός, να μας εμπνέει, με πνευματική αρμονία, μινιμαλιστική αφαίρεση, πρωτοπορία και στοχαστικότητα.
--------
** Πληροφορίες για την έκθεση του 2014, «Mondrian and His Studios», στην Tate Liverpool, μπορείτε να βρείτε εδώ: http://www.tate.org.uk/whats-on/tate-liverpool/exhibition/mondrian-and-his-studios
--------
** Photos: **A.KATSIOULA (έργα του Piet Mondrian, από τις μόνιμες εκθέσεις στο Κέντρο Ζορζ Πομπιντού (Centre Georges Pompidou) στο Παρίσι)
**Ανακατασκευή του στούντιο του Mondrian όπως ήταν στην διεύθυνση 26 Rue du Départ, του Παρισιού όπως παρουσιάστηκε στην έκθεση “Mondrian and his Studios” στην Tate Liverpool το καλοκαίρι του 2014, © Tate Photography, David Lambert & Rod Tidnam. Courtesy of Tate.
** Piet Mondrian, "Broadway Boogie Woogie". 1942-43, © The Museum of Modern Art
Comments