Ξορκίζοντας τα φαντάσματα του παρελθόντος στο Ηνωμένο Βασίλειο. Παρελθόν και παρόν συγκρούονται, αναδεικνύοντας τη δύναμη της εικαστικής τέχνης, σε ζητήματα υποδούλωσης, μετανάστευσης, ταυτότητας, πολιτιστικών ανταλλαγών και καλλιτεχνικών παραδόσεων
----------
Δείτε το videocast στο YouTube κάνοντας κλικ επάνω
Ακούστε το podcast στο Spotify κάνοντας κλικ επάνω, ή στο podcasters κάτω
----------
---------------------
Από την Αγνή Κατσιούλα
---------------------
Η βία και η σκληρότητα της αποικιοκρατίας και του δουλεμπορίου τραυμάτισαν ανεπανόρθωτα τη συλλογική συνείδηση αυτού του κόσμου. Σήμερα, αντιμετωπίζοντας κατάματα και νηφάλια την ιστορία μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε πως η βία της δουλείας και της αποικιοκρατίας μέσα από την βρετανική αυτοκρατορική υπεροχή, έφερε μόνο μίσος, αίμα και ξεριζωμό αλλά και παράξενα δυσοίωνες, ιστορίες που δεν χρειάζεται ποτέ μα ποτέ να επαναληφθούν. Η τέχνη από τον 18ο αιώνα, έως και σήμερα, μεταφέρει παραστατικά και με τον καλύτερο και πιο αληθινό τρόπο, τις προοπτικές των σκλαβωμένων ανθρώπων και τις προθέσεις των αποικιοκρατών.
Ισχυροί πίνακες ζωγραφικής, μνημειώδεις εγκαταστάσεις, φωτογραφίες, βίντεο, γλυπτά, σχέδια και εκτυπώσεις, που δημιουργήθηκαν τα τελευταία 250 χρόνια, μπορούν να διαμορφώνουν ισχυρές αφηγήσεις και συνδέσεις για θέματα σκλαβιάς, ρατσισμού, ψηλαφώντας εξονυχιστικά ζητήματα εξουσίας, εκπροσώπησης και ιστορίας θέτοντας πάντα τους προβληματισμούς ώστε να διαμορφωθεί η χάραξη μιας πορείας για το μέλλον
** Η Βασιλική Ακαδημία Τεχνών (Royal Academy of Arts) εδώ στο Λονδίνο με μια πλούσια έκθεση με τίτλο “Entangled Pasts: 1768–now” (Μπλεγμένα παρελθόντα: 1768 έως τώρα) συγκέντρωσε περισσότερα από 100 μεγάλα σύγχρονα και ιστορικά έργα από περίπου 50 κορυφαίους κλασικούς και σύγχρονους Βρετανούς καλλιτέχνες, ως μέρος μιας μεγάλης συζήτησης σχετικά με την τέχνη και τον ρόλο της στη διαμόρφωση αφηγήσεων για τον επεκτατισμό της βρετανικής αυτοκρατορίας, την αποικιοκρατία, την υποδούλωση των λαών, την αντίσταση, αλλά και την κατάργηση της δουλείας και των διακρίσεων
----------
Υποστηρίζεται από πολλούς πως η τέχνη και η έκφρασή της είναι πράξη πολιτική, καθώς στο έργο ενός καλλιτέχνη αντανακλάται η κοσμοθεωρία του η οποία επηρεάζεται από πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες, δομές εξουσίας και ιστορικά πλαίσια.
Από κάποιους άλλους ανθρώπους υποστηρίζεται πως η τέχνη και η πολιτική πρέπει να διαχωρίζονται και να διατηρούνται αυτόνομα, και πως η τέχνη πρέπει να στερείται πολιτικής.
Η πολιτική όμως βρίσκεται παρούσα και επηρεάζει ολόκληρη την καθημερινότητα και την ζωή μας, ακόμα και τον αέρα που αναπνέουμε και σίγουρα όλα αυτά που βιώνουμε, αποτυπώνονται στην τέχνη που παράγουμε.
Η τέχνη δεν υπάρχει απομονωμένη, δεν υφίσταται αποστειρωμένη σε ένα σύμπαν του τίποτα, αλλά συμβάλει και πολλές φορές ριζοσπαστικοποιείται και πρωτοπορεί μέσα στις στροβιλιζόμενες, μεταβαλλόμενες, φορτισμένες πολιτικές ενέργειες που καθορίζουν ποιος τη δημιουργεί και ποια είναι η αίσθηση που παράγει.
Έτσι λοιπόν δεν έχουμε τέχνη για την τέχνη αλλά οι ιστορικές, κοινωνικές ανάγκες και παράγοντες συνδιαμορφώνουν την τέχνη που εκτίθεται δημόσια, κριτικάρεται, ακολουθεί κανόνες, τάσεις και ρεύματα, τις περισσότερες φορές πωλείται, και καταλαμβάνει τη θέση της στην παγκόσμια χρονογραμμή της Ιστορίας της Τέχνης.
Οι εικαστικοί καλλιτέχνες για να εκφραστούν πρέπει να έχουν και να δημιουργούν σε απόλυτη ελευθερία, να πιέζουν στα άκρα τα όρια αυτού που αποτελεί τη μορφή τέχνης τους, και πάντα να βρίσκονται με διαρκώς διευρυνόμενους ορίζοντες.
Όλοι οι δημιουργοί ως ταλαντούχα και φιλόδοξα άτομα θέλουν να αφήσουν το στίγμα τους, επιδιώκουν μέσα από το έργο τους να δείξουν στο κοινό και σε κοινή θέα τις απόψεις τους, να ταξιδέψουν τον κόσμο και να οδηγήσουν τους θεατές σε κάτι διαφορετικό και πρωτοπόρο.
Εδώ στη Βρετανία μάλιστα αν μελετήσουμε την ιστορία των τελευταίων 250 χρόνων βλέπουμε πως οι εικαστικοί καλλιτέχνες, -πέραν των συγγραφέων, των θεατρικών δημιουργών, των κινηματογραφιστών, των μουσικών και άλλων πολλών οι οποίοι δραστηριοποιούνται στον καλλιτεχνικό χώρο- έχουν προσφέρει νέες απόψεις, προβληματισμούς και σκέψεις για τις πράξεις της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, την αποικιοκρατία, και το δουλεμπόριο. Ας μην ξεχνάμε πως όλες αυτές οι ενέργειες και δραστηριότητες, ήταν εξαιρετικά κερδοφόρες και είχαν διεθνή επιρροή και αντίκτυπο καθώς, όλες αυτές οι επεκτατικές και απάνθρωπες επιχειρήσεις στήριξαν τη βρετανική οικονομία για αιώνες.
Ανατρέχοντας στη βρετανική ιστορία βλέπουμε να παρουσιάζεται το εθνικό τους παρελθόν μέσω χρονοδιαγραμμάτων και ερμηνειών που επιλέχθηκαν να είναι από μια περιορισμένη μονόπλευρη οπτική, και για αιώνες, οι χρονικογράφοι της Βρετανίας ήταν κυρίως άνδρες και κατά κύριο λόγο από τα κυρίαρχα στρώματα των λόγιων και των ανώτερων στρωμάτων της βρετανικής κοινωνίας.
Μόλις το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα άρχισαν να εμφανίζονται εξειδικευμένα ακαδημαϊκά πεδία, όπως η ιστορία των γυναικών στη Βρετανία ή των μαύρων, που πρόσφεραν μια διόρθωση σε αυτήν την περιορισμένη προσέγγιση στην καταγραφή της ιστορίας.
Αρχικά στις βρετανικές τέχνες βλέπουμε πως η άποψη του “κατακτητή” κυριάρχησε στα έργα για καιρό. Η “αυτοκρατορική” νοοτροπία και ορισμένες φορές θα μπορούσαμε να πούμε μια δόση νοσταλγίας επικράτησε για ένα μεγάλο διάστημα.
Ερευνώντας όμως, βλέπουμε πως αρκετοί βετεράνοι Βρετανοί καλλιτέχνες στέκονται κριτικά απέναντι στην βρετανική ιστορία και τις αναχρονιστικές νοοτροπίες. Προχωρούν σε καταγγελτικές δημιουργίες και ενσωματώνουν τα δημιουργικά ερεθίσματα των πολιτισμών με τους οποίους συναντήθηκε το σημερινό Ηνωμένο Βασίλειο.
Το σίγουρο είναι πως η Βρετανική Αυτοκρατορία βασίστηκε αρχικά σε μονοφυλετικές νοοτροπίες, όμως η Βρετανία σήμερα είναι πια μια πολυπολιτισμική χώρα με συναρπαστικές πολιτιστικές αφηγήσεις που ενσωματώνουν χαρακτήρες και πολυπλοκότητα που προσπαθούν να αντιμετωπίζουν το εθνικό παρελθόν τους με μια ισορροπημένη αλλά ώριμη κριτική ματιά.
Οι νέοι πολιτισμοί, οι νέες προσεγγίσεις και οι νέες πρακτικές που δημιούργησαν τη νέα εθνική ταυτότητα ήταν απαραίτητες για την αναγέννηση κάθε μορφής τέχνης στη Βρετανία.
Μετά την δολοφονία του Αφροαμερικανού George Floyd από αστυνομικούς στις 25 Μαΐου 2020, στη Μινεάπολη της Μινεσότα των ΗΠΑ και το παγκόσμιο κίνημα Black Lives Matter με τις δημόσιες διαμαρτυρίες, προκάλεσαν θεσμικό αυτοστοχασμό και άνοιξαν πόρτες για νέους καλλιτέχνες, εδώ στην Βρετανία.
Πολλά μουσεία, γκαλερί, καλλιτέχνες, επιμελητές εκθέσεων και άνθρωποι της Τέχνης γενικότερα, προσπαθούν να αναδείξουν τη βία και τη σκληρότητα της αποικιοκρατίας, του δουλεμπορίου και του ξεριζωμού που τραυμάτισαν ανεπανόρθωτα τη συνείδηση αυτού του κόσμου.
Ναι, η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο και κατανοούμε ο ένας τον άλλον και μπορεί να λειτουργήσει ως ισχυρός φακός μέσα από τον οποίο μπορούν να προβληθούν περίπλοκες καταστάσεις και να προκύψουν οι αποχρώσεις της κατανόησης τους.
Η Βασιλική Ακαδημία Τεχνών (Royal Academy of Arts) εδώ στο Λονδίνο με μια πλούσια έκθεση με τίτλο “Entangled Pasts: 1768–now” (Μπλεγμένα παρελθόντα: 1768 έως τώρα) συγκέντρωσε περισσότερα από 100 μεγάλα σύγχρονα και ιστορικά έργα από 50 περίπου κορυφαίους κλασικούς και σύγχρονους Βρετανούς καλλιτέχνες, ως μέρος μιας συζήτησης σχετικά με την τέχνη και τον ρόλο της στη διαμόρφωση αφηγήσεων για τον επεκτατισμό της βρετανικής αυτοκρατορίας, την αποικιοκρατία, την υποδούλωση των λαών, την αντίσταση, αλλά και την κατάργηση της δουλείας και των διακρίσεων.
Έργα από κορυφαίους σύγχρονους Βρετανούς καλλιτέχνες της διασποράς της Αφρικής, της Καραϊβικής και της Νότιας Ασίας, συμπεριλαμβανομένων των Sonia Boyce, Frank Bowling και Mohini Chandra εκτέθηκαν μαζί με έργα βετεράνων καλλιτεχνών των τελευταίων 250 ετών, συμπεριλαμβανομένων των Joshua Reynolds, J.M.W.Turner και John Singleton Copley, δημιουργώντας διαχρονικές συνδέσεις που διερευνούν ζητήματα εξουσίας, ταυτότητας και ιστορίας.
Σύγχρονα και ιστορικά έργα συγκεντρώθηκαν ως μέρος μιας συζήτησης σχετικά με την τέχνη και τον ρόλο της στη διαμόρφωση αφηγήσεων για την βρετανική αυτοκρατορία, την υποδούλωση, την αντίσταση, την κατάργηση της δουλείας και την αποικιοκρατία. Και βέβαια, η συζήτηση προχωρά στο πώς μπορεί να βοηθήσει στον καθορισμό μιας πορείας για το μέλλον.
Η συγκλονιστική έκθεση “Entangled Pasts: 1768–now” απλώνεται στις πανέμορφες αίθουσες του κλασικής βρετανικής αρχιτεκτονικής Burlington House στο Mayfair. Ισχυροί πίνακες ζωγραφικής, μνημειώδεις εγκαταστάσεις, φωτογραφίες, βίντεο, γλυπτά, σχέδια και εκτυπώσεις, παραθέτουν και αντιμετωπίζουν κατάματα και νηφάλια την ιστορία.
Μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε πως η βία της δουλείας και της αποικιοκρατίας μέσα από την βρετανική αυτοκρατορική υπεροχή, έφερε μόνο μίσος, αίμα και ξεριζωμό αλλά και παράξενα δυσοίωνες, βουβές ιστορίες που δεν χρειάζεται ποτέ μα ποτέ να επαναληφθούν. Η βία και η σκληρότητα της αποικιοκρατίας και του δουλεμπορίου που αποτυπώνεται στα έργα χαρακτηριστικά, τραυμάτισαν ανεπανόρθωτα τη συλλογική συνείδηση αυτού του κόσμου.
Oι μεγάλες σκουρόχρωμες αίθουσες της Βασιλικής Ακαδημίας γέμισαν με τέχνη από τον 18ο αιώνα, έως και σήμερα, μεταφέροντας παραστατικά και με τον καλύτερο και πιο αληθινό τρόπο, τις προοπτικές των σκλαβωμένων ανθρώπων και τις προθέσεις των αποικιοκρατών, όμως το συγκλονιστικό γλυπτό “The First Supper”, 2021-23, του αναγνωρισμένου διεπιστημονικού καλλιτέχνη Tavares Strachan (γεν. 1979, Nassau, The Bahamas) είναι εκείνο που ανοίγει την συζήτηση καθώς υποδέχεται το κοινό εγκατεστημένο στην μεγάλη αυλή Annenberg Courtyard της Βασιλικής Ακαδημίας. Έργο εμπνευσμένο από το The Last Supper του Leonardo da Vinci που κατέλαβε όλο τον χώρο μπροστά από το μόνιμο άγαλμα του ιδρυτή της Royal Academy, Sir Joshua Reynolds
Κατασκευασμένο κατά τη διάρκεια τεσσάρων χρόνων, το “The First Supper” επεκτείνει το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη για ιδέες ορατότητας και αορατότητας, υλοποιώντας τη δέσμευσή του σε άτομα και κοινότητες των οποίων οι ιστορίες έχουν παραβλεφθεί ή ξεχαστεί.
Ο Strachan περιγράφει την εγκατάσταση ως μια ουτοπική συγκέντρωση, ιστορικά σημαντικών προσωπικοτήτων από την ήπειρο της Αφρικής και τη διασπορά. Τα γλυπτά πορτρέτα αγωνιστών της αντίστασης, ακτιβιστών, μουσικών, πολιτικών, ερευνητών είναι συγκεντρωμένοι γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι.
Το The First Supper, Πρώτο Δείπνο είναι μια γιορτή της συντροφικότητας - η πράξη δηλαδή τού να τρώμε μαζί. Τονίζει τον ρόλο των κοινών μας γευμάτων στη δημιουργία και τη διατήρηση κοινωνικών σχέσεων, με τον καλλιτέχνη να περιγράφει το κοινό γεύμα με την συζήτηση ως «μέρος του ιστού της ανθρώπινης εμπειρίας». Αναγνωρίζουμε την κεντρική φιγούρα του Haile Selassie / Χάιλε Σελάσιε (που υπήρξε αυτοκράτορας της Αιθιοπίας από το 1930 έως το 1974, και συνέβαλε στην ίδρυση του Οργανισμού Αφρικανικής Ενότητας, ενώ θεωρήθηκε επίσης ως ο μεσσίας της αφρικανικής φυλής από πολλούς Ράστα.
Περιβάλλεται από “αποστόλους”, όπως η Harriet Tubman / Χάριετ Τάμπμαν (Αμερικανίδα, υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας και κοινωνική ακτιβίστρια), ο Marcus Garvey / Μάρκους Γκάρβεϊ (Τζαμαϊκανός πολιτικός ακτιβιστής) και η Mary Seacole / Μαίρη Σίκολ (Βρετανίδα νοσοκόμα και αγωνίστρια).
Τα τρόφιμα που αντιπροσωπεύονται στον Πρώτο Δείπνο δείχνουν επίσης ευρύτερες πνευματικές, φιλοσοφικές και ιδεολογικές προοπτικές που καθοδηγούν τη γλυπτική του. Απλωμένα σε όλο το τραπέζι είναι είδη όπως το αφρικανικό ρύζι, το ψωμί, το γατόψαρο, το κοτόπουλο, το κακάο, το μήλο και η ξινή σούπα. Αυτά τα τρόφιμα που καταναλώνονται στην Καραϊβική έχουν εντοπιστεί στις επιρροές των ιθαγενών στη Μαύρη Ήπειρο, μαζί με τις ιστορίες της υποδούλωσης και της υποταγής.
Η χρήση χυτού μπρούτζου από τον Strachan, διακοσμημένο με χρυσή πατίνα, παραπέμπει σε υλικούς πολιτισμούς και εμπορικά δίκτυα στην Αφρική. Μερικά από τα πρώτα και πιο ολοκληρωμένα χάλκινα έργα που βρέθηκαν στην Αφρική χρονολογούνται τον δέκατο αιώνα και εκεί συναντούμε τα πρώτα παραδείγματα τεχνικών χύτευσης κεριού στην παραγωγή χάλκινων γλυπτών. Ορισμένες φιγούρες και λεπτομέρειες στολίζονται με φύλλα χρυσού, ένα υλικό που είναι επίσης πολιτιστικά “φορτωμένο” με αφρικανική ιστορία. Όπως σημειώνει ο Strachan «ο χρυσός είναι ένας από τους πιο άφθονους φυσικούς πόρους της Αφρικής και έχει αναμφισβήτητα διαμορφώσει την ιστορία και τους ανθρώπους της διαχρονικά».
Στο The First Supper αναγνωρίζουμε όλες τις περίπλοκες ιστορίες όλων των συνδαιτυμόνων, ενώ δείχνει και την πορεία στο μέλλον, σε άγραφες ιστορίες και σε συνομιλίες που θα ακολουθήσουν.
Η έκθεση είναι ένα ταξίδι στο χρόνο, με σπουδαίους πίνακες ζωγραφικής, κάποια δύσκολα στην ανάγνωση έργα, και εξαιρετικές εγκαταστάσεις. Οι κύριες Γκαλερί της Ακαδημίας, είναι οργανωμένες σε τρεις θεματικές ενότητες που διαπλέκουν τις αφηγήσεις διαχρονικά.
* Η ενότητα Sites of Power εξετάζει την απουσία και την παρουσία στη ζωγραφική πορτρέτων και ιστορίας του κλασικισμού.
Η Βασιλική Ακαδημία Τεχνών ιδρύθηκε το 1768 στο απόγειο του εμπορίου της Βρετανίας στον Ατλαντικό με Αφρικανούς σκλάβους. Η βρετανική αποικιακή επέκταση βρισκόταν σε άνοδο.
Η Ακαδημία ήταν ένα σπουδαίο μέρος έκφρασης για τους κορυφαίους καλλιτέχνες της εποχής. Αυτοί οι καλλιτέχνες δημιούργησαν έργα που αντιπροσώπευαν τα τρέχοντα γεγονότα και τους ανθρώπους που συμμετείχαν, και θα βοηθούσαν στη διαμόρφωση του γούστου και της γνώμης του κοινού μέσω της τέχνης που έκαναν.
Εδώ διακρίνουμε και την εμφάνιση του κινήματος για την κατάργηση της δουλείας, αλλά και νέα δίκτυα καλλιτεχνικής υποστήριξης που συνδέονται άμεσα με την Εταιρεία της Ανατολικής Ινδίας.
* Η ενότητα Beauty and Difference εντοπίζει τον πολλαπλασιασμό των αισθητικών κανόνων
Η τέχνη και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν τη δύναμη να διαμορφώνουν αισθητικές νόρμες. Οι εκτυπώσεις, η ποίηση, η γλυπτική και η φωτογραφία μπορούν να επηρεάσουν αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν όμορφο.
Αποτυπώνονται οι ηθικές αντιφάσεις της βικτωριανής εποχής, κατά την οποία η κατάργηση έγινε θέμα μόδας για τους καλλιτέχνες ενώ η Βρετανία συνέχιζε την επιθετική αποικιακή επέκταση.
* Η ενότητα Crossing Waters έχει μια διεθνή προοπτική για τις εκτεταμένες κληρονομιές του Middle Passage, το αναγκαστικό ταξίδι των σκλαβωμένων Αφρικανών μέσω του Ατλαντικού Ωκεανού με ευρωπαϊκά πλοία σκλάβων.
Εδώ σαφώς υποδηλώνονται τα ταξίδια που κάνουν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες σήμερα για να αναζητήσουν καταφύγιο σε ασφαλέστερες ακτές.
Μέσα από εμβυθιστικούς χώρους προσφέρεται ο χρόνος για να αναλογιστούμε την κοινή μας ιστορία, τις προεκτάσεις της και παράλληλα ζητήματα του σήμερα.
Μια συγκλονιστική έκθεση, που μας διδάσκει ιστορία, κοιτάζοντας κατάματα την βρετανική αποικιοκρατία, τις μεγάλες ιστορικές πολιτισμικές αλλαγές της βρετανικής κοινωνίας μέσα από τέχνη και φαντασία.
*Είναι πραγματικά υπέροχο να συναντάς στην έκθεση καλλιτέχνες όπως ο Isaac Julien, του οποίου οι βιντεοεγκαταστάσεις είναι εκτεταμένες, όμορφες, διανοητικές, πολιτικά επικριτικές, αλλά και αρκετά αδιαφανείς και ονειρεμένες.
Τα Lessons of the Hour είναι μια παρουσίαση του έργου και της ζωής του Frederick Douglass του φημισμένου, κάποτε σκλάβου, αφροαμερικανού, συγγραφέα και ρήτορα, ο οποίος έζησε στο Εδιμβούργο για ένα χρόνο. πρόσφατα είδαμε μια αριστουργηματική παρουσίαση του συνολικού έργου του στην Tate Britain.
**Μπορείτε να δείτε το αφιέρωμα που κάναμε στο έργο του Isaac Julien εδώ: https://www.agnitha.com/post/isaac-julien
* Πρόσφατα επίσης στις γκαλερί Duveen της Tate Britain, ο εκπληκτικός Hew Locke (1959, Guyanese-British) έστησε μια πολυπληθή εγκατάσταση με τίτλο The Procession (2022) που ήταν ένας καρναβαλικός διαλογισμός για το χρήμα και την εξουσία, τη σκλαβιά και την αυτοκρατορία, την ιστορία και τον πολιτισμό, βασιζόμενος σε μοτίβα από όλο τον κόσμο. Ήταν μια εορταστική αλλά μακάβρια παράσταση, στατική αλλά και φαινομενικά κινούμενη, που περιελάμβανε εκατοντάδες χρόνια ιστορίας μέσα από παράξενες ανθρώπινες φιγούρες, τις ενδυμασίες τους, τα ζώα, και τα αντικείμενα τους.
Εδώ η Armada του ένας φανταστικός στολίσκος από κακοποιημένα μοντέλα σκαφών και πλοίων, που κρέμονται από την οροφή. Αναγνωρίζουμε μια σειρά από φορτηγά πλοία, ψαρόβαρκες, καραβέλες και γαλέρες από διαφορετικές ιστορικές περιόδους και μέρη. Περιγραφόμενο από τον Locke ως αναθηματικά σκάφη, η εγκατάσταση βασίζεται σε μοντέλα που είχε παρατηρήσει σε ευρωπαϊκές εκκλησίες και καθεδρικούς ναούς, που προσφέρονται από πιστούς ευχαριστώντας το Θεό για την επιβίωση στη θάλασσα.
Κρεμαστό από την οροφή στο ύψος των ώμων, κάθε σκάφος είναι κατασκευασμένο από και διακοσμημένο με ποικιλία υλικών. Ορισμένα διαθέτουν δίχτυα και διακοσμήσεις, ενώ άλλα περιλαμβάνουν κοσμήματα, γούρια, στρατιωτικά σήματα και αντίγραφα μετάλλων από την Καραϊβική, τη Συρία και αλλού. Η Armada αντικατοπτρίζει το διεθνές εμπόριο και τη διακίνηση αγαθών, καθώς και την κυκλοφορία των ανθρώπων και την τρέχουσα παγκόσμια προσφυγική κρίση.
*Το τρομακτικό αλλά συναρπαστικό “Vertigo Sea”, (2015) του John Akomfrah, (British , 1957) είναι μια τρίπτυχη εγκατάσταση-προβολή, με αρχείο ταινιών αλλά και νέα πρόσφατα πλάνα, με το ζωηρό animation της ζωής των ωκεανών σε αντίθεση με τις πένθιμες εικόνες των νεκρών που χάνονται στη θάλασσα. Η ταινία τριών καναλιών, συνδυάζει ιστορίες μετανάστευσης και υποδούλωσης, με οικολογικές ανησυχίες.
* Δίπλα λυσσομανούν οι θάλασσες του J.M.W. Turner (1775–1851) . Είναι ο μάστερ των ωκεανών, με βίαια κύματα να υψώνονται, ανοιχτόχρωμες πινελιές πάνω και κάτω να υποδηλώνουν τον ουρανό και ίσως μια ελπιδοφόρα παραλία. Τα κύματα και τα τρικάταρτα καράβια παρασύρονται μακριά, σε μακρινούς άγνωστους ορίζοντες.
Το Whalers, 1845 με το φαλαινοθηρικό πλοίο με τους φαλαινοθήρες να κυνηγούν το κήτος, με άγνωστο τέλος και το καταπληκτικό Seascape with Buoy , 1840, μια θαλασσογραφία όπου πρόσθεσε με έντονο χρώμα μια σημαδούρα για να υπονοήσει όλους τους κινδύνους γι αυτούς που θαλασσοδέρνονται.
* Για να περάσουμε σε μια ισχυρή εγκατάσταση του El Anatsui (1944). Γεννημένος στην Γκάνα, ζει και δημιουργεί στη Νιγηρία, και πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους Αφρικανούς εικαστικούς. Με τίτλο «Akua's Surviving Children» από το 1996, τα ξύλινα γλυπτά σαν φαντάσματα στέκουν στο κέντρο της τεράστιας αίθουσας, αντιπροσωπεύοντας μια φυλή επιζώντων από το δουλεμπόριο που γινόταν από την Δανία, μεταξύ της Γκάνας, -πρώην Χρυσή Ακτή-, και των Δυτικών Ινδιών, κτήση της Δανίας.
* Η αντιπαράθεση έργων τέχνης του 18ου και του 19ου αιώνα με σύγχρονα έργα Βρετανών καλλιτεχνών από τη διασπορά της Αφρικής, της Καραϊβικής και της Νότιας Ασίας είναι συναρπαστική.
Το γλυπτό του Yinka Shonibare (British, 1962) του 2023 “Woman Moving Up” ξεχωρίζει ως ένα συγκλονιστικό σχόλιο για την κινητικότητα της διασποράς. Μια φιγούρα φαίνεται να σκύβει από το βάρος, κουβαλώντας βαλίτσες πάνω σε ένα τμήμα μιας μεγάλης σκάλας.
Η ταυτότητα του ανθρώπου της διασποράς υποδηλώνεται από τα υλικά των ρούχων της (ο Shonibare χρησιμοποιεί την υπογραφή του από ολλανδικό ύφασμα) και τη ζωγραφισμένη στο χέρι υδρόγειο σφαίρα στη θέση ενός κεφαλιού.
Ο Shonibare ανέφερε αυτό το έργο ως απάντηση στη Great Migration / Μεγάλη Μετανάστευση - την επί δεκαετίες έξοδο έξι εκατομμυρίων Μαύρων Αμερικανών από τον αγροτικό Νότο σε πόλεις στις βόρειες, μεσοδυτικές και δυτικές πολιτείες των ΗΠΑ.
* Από τις συγκλονιστικότερες στιγμές στην έκθεση είναι όταν μπαίνουμε στο χώρο που κατακλύζεται από τις γεμάτες χρώμα φιγούρες της Lubaina Himid (British, 1954).
Με τίτλο “Naming the Money” (2004) η εντυπωσιακή εγκατάσταση αποτελείται από 100 ζωγραφισμένες φιγούρες σε φυσικό μέγεθος. Αυτή είναι η ιστορία του δούλου/υπηρέτη αλλά και του μετανάστη και του αιτούντος άσυλο. Κάθε φιγούρα έχει ένα πραγματικό όνομα, ο καθένας μπορεί να αφηγηθεί ποιος είναι στην πραγματικότητα, αλλά ο καθένας “ζει” με το νέο του όνομα και το νέο του απλήρωτο επάγγελμα προσπαθώντας με κάποιο τρόπο να συμφιλιώσει και τα δύο.
Κάθε άτομο στην εγκατάσταση προσπαθεί να μας πει κάτι, ο καθένας έχει μια φωνή που μπορεί να ακουστεί μέσω του ηχητικού soundtrack που παίζει ατέρμονα στον χώρο της γκαλερί ή να διαβαστεί ως κείμενο σε ένα κομμάτι χαρτί που έχει κολληθεί στην πλάτη της κάθε φιγούρας ξεχωριστά.
Υπάρχουν δέκα κεραμίστες, δέκα βοτανολόγοι, δέκα κατασκευαστές παιχνιδιών, δέκα εκπαιδευτές σκύλων, δέκα τυμπανιστές, δέκα βιολοντσελίστες, δέκα χορευτές, δέκα τσαγκάρηδες, δέκα χαρτογράφοι και δέκα ζωγράφοι.
Η εγκατάσταση της Lubaina Himid “Naming The Money” αποκαλύπτει την κρυμμένη ιστορία των μαύρων σκλάβων και υπηρετών. Δίνει στα ξεχασμένα άτομα μια φωνή, στους άγνωστους δευτερεύοντες χαρακτήρες ένα όνομα και μια ιστορία. Μια ιστορία καθημερινών ανθρώπων της διπλανής πόρτας.
* Αλλά ας μιλήσουμε για ανθρώπους, πορτραίτα και ψυχές. Στην είσοδο της έκθεσης μας καλωσορίζει ο μαύρος ευγενικός κύριος του 18ου αιώνα με το όνομα “Ignatius Sancho”, (1768) ζωγραφισμένος από τον Thomas Gainsborough (1727-1788). Η ζωή του Ignatius Sancho είναι αξιοσημείωτη, υπήρξε ένας ταλαντούχος συγγραφέας και συνθέτης, ο πρώτος Μαύρος Βρετανός που ψήφισε στις εθνικές εκλογές. Παιδί σκλάβων, ορφανός από τα δύο του χρόνια μεταφέρθηκε στην Αγγλία, πάλεψε για την αυτονομία του και υπήρξε υποστηρικτής της κατάργησης της δουλείας, συγκαταλέγεται σήμερα στις πιο γνωστές προσωπικότητες της Βρετανίας.
Το γνώριμο πορτραίτο του ολοκληρώθηκε την χρονιά που ιδρύθηκε η Βασιλική Ακαδημία και μάλιστα ως ημερομηνία σηματοδοτείται και στον τίτλο της έκθεσης.
Ο Ignatius Sancho φορά το φίνο κόκκινο γιλέκο του με τις χρυσές λεπτομέρειες, κάθεται άνετα ενώ διακρίνουμε τα μάγουλά του ελαφρά κοκκινισμένα, και το βλέμμα του γεμάτο σπιρτάδα. Το διάσημο πορτρέτο αυτού του «Αφρικανού των Γραμμάτων» δεν είναι φυλετικό, αλλά παρουσιάζεται συμπαθητικά και με ευαισθησία.
Ιστορικά, οι μαύροι δεν ήταν μέρος του “κατεστημένου”, της τέχνης όπως προείπαμε . Για πολύ καιρό απεικονίζονταν στα έργα του 18ου και 19ου αιώνα ως υπηρέτες στο περιθώριο των πορτρέτων αριστοκρατικών ευρωπαϊκών οικογενειών. Αποτελούσαν πραγματικά ντεκόρ.
* Φτάνοντας όμως στις μέρες μας και στο τώρα μέσα από το ταξίδι στα πορτρέτα ανακαλύπτουμε την δυναμική που αναδύεται από τα σύγχρονα έργα όπως το καταπληκτικής αισθητικής “Portrait of Kujuan Buggie”, (2024), του Kehinde Wiley (American, 1977). Είναι ένας τολμηρός πίνακας ενός περήφανου νεαρού μαύρου άνδρα, που στέκεται ντυμένος με ένα μαύρο και ροζ καρό φούτερ με κουκούλα, γερμένος ανάλαφρα πάνω σε ένα σπαθί, σε φόντο πράσινο με μοτίβο paisley. Ο πίνακας είναι εμπνευσμένος από το διάσημο πορτρέτο του Captain Arthur Blake, (1769), δημιουργία του Joshua Reynolds (British, 1723-1792).
* Η Barbara Walker (British, 1964), συγκλονιστικά καταγράφει την περιθωριοποίηση των μαύρων μέσα από το εκπληκτικής σύλληψης έργο της Vanishing Point 18 (Titian), (2018). Στις σκηνές που απεικονίζει οι λευκές φιγούρες είναι ανάγλυφες στο λευκό, σχεδόν αόρατες. Αφήνοντας το “κενό φύλλο λευκού χαρτιού” να περιπλανιέται στην οπτική μας, σχεδιάζει τις μαύρες φιγούρες, έντονα με μαύρο γραφίτη, σε ρόλο σκλάβων, υπηρετών ή συνοδών. Η καλλιτεχνική και ιστορική αυτή “διαγραφή” στο έργο της ουσιαστικά προκαλεί έκπληξη και στοχασμό.
* Το αξιοσημείωτο γλυπτό μπούστο του Francis Harwood (British, 1727 – 1783) με τίτλο “Bust of a Man”, (1758) είναι ένα πορτρέτο ενός μαύρου άνδρα με εμφανείς λεπτομέρειες όπως η μικρή ουλή στο μέτωπο του και οι ανεπαίσθητες κοιλότητες στο δέρμα γύρω από τους κροτάφους, τη μύτη και τα μάτια του υποδηλώνουν προσεκτική μελέτη ενός μεμονωμένου ανθρώπου που κάθεται. Λέγεται πως η προτομή έγινε ως μια αλληγορική εικόνα της «Αφρικής».
* Η Kara Walker (American, 1969) στη σειρά των έξι χαρακτικών της “An Unpeopled Land in Uncharted Waters” (2010) κατασκευάζει αινιγματικές εικόνες που αντανακλούν την τραυματική ιστορία του διατλαντικού δουλεμπορίου και την κληρονομιά της βίας και των φυλετικών συγκρούσεων.
Στο no world, που αποτέλεσε και την αφίσα της έκθεσης, γιγάντια μαύρα χέρια κρατούν ψηλά ή αναποδογυρίζουν ένα πλοίο με σκλάβους, η γυναίκα που βυθίζεται στον ωκεανό μπορεί να κολυμπά σε μια προσπάθεια να ξεφύγει ή να πνίγεται ως θύμα ναυαγίου. Οι καρικατούρες στην ακτή υποδηλώνουν ένα ανησυχητικό μέλλον για όσους επιζήσουν από το ύπουλο ταξίδι. Δεν υπάρχει πραγματική ελπίδα ελευθερίας.
* Ακόμα και σήμερα πλέουμε δίπλα στα φαντάσματα του παρελθόντος. Φεύγοντας από την έκθεση, κατευθυνόμενοι προς την έξοδο, περνάμε ανάμεσα σε δύο συγκλονιστικά γλυπτά σύγχρονων καλλιτεχνών.
Είναι ακόμα ένα υπέροχο έργο του Yinka Shonibare, το Justice for All (2020) με τις συγκλονιστικές σκιές που δημιουργεί και κυριαρχεί στον χώρο. Ουσιαστικά είναι το άγαλμα της “Lady Justice” έτσι όπως φαίνεται στην κορυφή του Old Bailey, που είναι το Κεντρικό Ποινικό Δικαστήριο της Αγγλίας και της Ουαλίας, και που συνήθως αναφέρεται με το όνομα του δρόμου στον οποίον εδρεύει, το οποίο βρίσκεται αρκετά κοντά στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου.
Και βέβαια το “I’d Rather Stand”, (2022) του απόφοιτου από τις σχολές της Βασιλικής Ακαδημίας, Olu Ogunnaike (1986), ο οποίος αναδημιουργεί την άδεια τέταρτη πλίνθο στην πλατεία Τραφάλγκαρ με ένα εξατομικευμένο υλικό που σχηματίζεται από επαναχρησιμοποιημένο σκληρό ξύλο. Αυτό το έργο σκιαγραφεί το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη να αποκαλύψει αόρατες γραμμές παραγωγής, να εξετάσει τη φύση του «ξεριζωμού» και να διερευνήσει πώς τα περιβάλλοντά μας – όπως οι πόλεις στις οποίες ζούμε και τα περίπλοκα οικοσυστήματα τους – είναι εγγενή τόσο στην αίσθηση της κοινότητας όσο και στην ατομική μας ταυτότητα.
Και τα δύο έργα τέχνης θέτουν επίκαιρα ερωτήματα σχετικά με τη δύναμη που μπορούν να παράξουν τα έργα σε δημόσιους χώρους.
Πολιτισμοί και νέες προσεγγίσεις, προοπτικές και πρακτικές απαραίτητες για την αναγέννηση κάθε μορφής τέχνης. Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες, στην πλειοψηφία τους, βρίσκονται στην πρώτη γραμμή ώστε να δημιουργήσουν νέους συναρπαστικούς και πρωτότυπους τρόπους ώστε να διερευνήσουν την βρετανική ιστορία και την εξάλειψη ορισμένων από τους θεμελιώδεις μύθους της.
Μια μεταβαλλόμενη πολυπολιτισμική κοινωνία αντιμετωπίζει το “μπλεγμένο” παρελθόν της νηφάλια, με κριτική και ισορροπημένη ματιά, εξυμνεί τις αρετές και τους αγώνες της και προχωρά ώριμα σε νέους δρόμους με ανοιχτούς ορίζοντες, παράγοντας πολιτική σκέψη, ξορκίζοντας τα φαντάσματα του παρελθόντος, για να ανοιχτεί σε συναρπαστικά δημιουργικούς νέους δρόμους που θα αποτυπωθούν στην μελλοντική ιστορία, καθώς θα καταγράφεται εμπεριστατωμένα μέσα από την Τέχνη.
----------
** Πληροφορίες για την έκθεση “Entangled Pasts, 1768–now”, στην Βασιλική Ακαδημία Τεχνών (Royal Academy of Arts) στο Λονδίνο, μπορείτε να βρείτε εδώ:
--------
** Photo: A. KATSIOULA
Comments